Óscar López Chacón
A
Real Academia Galega, define a palabra emigrar como o feito de deixar o propio
país ou o lugar de orixe para establecerse noutro, en particular, por razóns de
traballo.
Real Academia Galega, define a palabra emigrar como o feito de deixar o propio
país ou o lugar de orixe para establecerse noutro, en particular, por razóns de
traballo.
Durante
o primeiro terzo do século XX, un amplísimo colectivo da poboación galega tivo
que deixar a súa terra para traballar e prosperar noutras, dado o atraso que
sufría o estado español fronte o resto de países europeos e americanos.
o primeiro terzo do século XX, un amplísimo colectivo da poboación galega tivo
que deixar a súa terra para traballar e prosperar noutras, dado o atraso que
sufría o estado español fronte o resto de países europeos e americanos.
A
finais do século XIX, no mundo rural e mariñeiro galego, sufríase un elevado
índice de analfabetismo. Ademais, os recursos eran poucos, unha economía
agraria de subsistencia, arcaica, moi tradicional e supeditada á excesiva división
da terra; ausencia total de tecido industrial e poucas expectativas de futuro.
O que viña a ser o verdadeiro motor da Galiza, sufría baixo o férreo control
dunha minoría privilexiada e excluínte, que detentaba o poder dende o despacho
municipal ou mesmamente dende o púlpito da igrexa de cada municipio, onde
subsistía o sistema máis arcaico do Antigo Réxime.
finais do século XIX, no mundo rural e mariñeiro galego, sufríase un elevado
índice de analfabetismo. Ademais, os recursos eran poucos, unha economía
agraria de subsistencia, arcaica, moi tradicional e supeditada á excesiva división
da terra; ausencia total de tecido industrial e poucas expectativas de futuro.
O que viña a ser o verdadeiro motor da Galiza, sufría baixo o férreo control
dunha minoría privilexiada e excluínte, que detentaba o poder dende o despacho
municipal ou mesmamente dende o púlpito da igrexa de cada municipio, onde
subsistía o sistema máis arcaico do Antigo Réxime.
Esta
situación era insostible para o colectivo obreiro da nación. Milleiros de
galegos e galegas decidiron meter o pouco que tiñan nunhas maletas vellas, rachar
cunha miseria que apiques estaba por acabar con toda unha sociedade, para
embarcar cara América en busca de solucionar todos eses problemas que acosaban
o ambiente familiar de practicamente todas as casas.
situación era insostible para o colectivo obreiro da nación. Milleiros de
galegos e galegas decidiron meter o pouco que tiñan nunhas maletas vellas, rachar
cunha miseria que apiques estaba por acabar con toda unha sociedade, para
embarcar cara América en busca de solucionar todos eses problemas que acosaban
o ambiente familiar de practicamente todas as casas.
Unha
vez nas Américas, este colectivo de traballadores, atopouse con numerosos
problemas para poder prosperar nestas terras. Así comezaron a nacer as
Sociedades de Emigrantes. Nunha primeira instancia, este modelo tan singular de
organización societaria tentaba abranguer obxectivos mutualistas e de
beneficencia entre os afiliados. Axiña procuraron paliar as carencias
materiais. Especialmente o acoso que padecían veciños e familiares na terra de
orixe, en parte a causa do seus desterros.
vez nas Américas, este colectivo de traballadores, atopouse con numerosos
problemas para poder prosperar nestas terras. Así comezaron a nacer as
Sociedades de Emigrantes. Nunha primeira instancia, este modelo tan singular de
organización societaria tentaba abranguer obxectivos mutualistas e de
beneficencia entre os afiliados. Axiña procuraron paliar as carencias
materiais. Especialmente o acoso que padecían veciños e familiares na terra de
orixe, en parte a causa do seus desterros.
Unha
das maiores contribucións deste colectivo é o modelo social da educación
pública, ó que as repúblicas americanas lle concedían unha destacada
importancia.
das maiores contribucións deste colectivo é o modelo social da educación
pública, ó que as repúblicas americanas lle concedían unha destacada
importancia.
No
seo destas sociedades habitaba unha enorme preocupación. Esta devoción pola
escola pública sorprendeu a quen chegaba alí e non sabía nin tan sequera
derramar unha pouca tinta para colocar o seu nome nun papel. Foron estes
“descontentos, por comparación”, como os denominou o americanista Adolfo
Posada, os que promoveron o espírito da escola americana polas aldeas galegas.
Construíron edificios, democratizaron espazos e promoveron métodos que
encheron de luz lugares nos que so había escuras e probes escola.
seo destas sociedades habitaba unha enorme preocupación. Esta devoción pola
escola pública sorprendeu a quen chegaba alí e non sabía nin tan sequera
derramar unha pouca tinta para colocar o seu nome nun papel. Foron estes
“descontentos, por comparación”, como os denominou o americanista Adolfo
Posada, os que promoveron o espírito da escola americana polas aldeas galegas.
Construíron edificios, democratizaron espazos e promoveron métodos que
encheron de luz lugares nos que so había escuras e probes escola.
Outra
das inquedanzas que este sector da emigración observou, foi ver como a súa nula
preparación e a súa nula participación no sistema educativo, facíaos quedar
relegados ós peores e máis duros empregos. Naquel tempo, tanto en Cuba, coma na
Arxentina, Brasil ou Uruguay, resultaba indispensable a cualificación profesional
para poder medrar na escala social.
das inquedanzas que este sector da emigración observou, foi ver como a súa nula
preparación e a súa nula participación no sistema educativo, facíaos quedar
relegados ós peores e máis duros empregos. Naquel tempo, tanto en Cuba, coma na
Arxentina, Brasil ou Uruguay, resultaba indispensable a cualificación profesional
para poder medrar na escala social.
Aqueles
galegos eran conscientes de que a educación é o motor dunha sociedade, e a
mellor herdanza que un pai pode deixar ós seus fillos é a dunha educación
digna, a oferta de numerosas oportunidades que eles mesmos non tiveron.
Así naceron numerosos proxectos ilusionantes en tantos recunchos do noso mapa.
galegos eran conscientes de que a educación é o motor dunha sociedade, e a
mellor herdanza que un pai pode deixar ós seus fillos é a dunha educación
digna, a oferta de numerosas oportunidades que eles mesmos non tiveron.
Así naceron numerosos proxectos ilusionantes en tantos recunchos do noso mapa.
Baixo
unha sorte suprema para a terra nai, comezaron a aparecer sociedades a comezos
do século XX en Cuba e Arxentina, maioritariamente, e en Uruguai e Brasil en
menor medida. Foron
un total de 484 sociedades instrutoras fundadas en América entre 1904 e 1936.
unha sorte suprema para a terra nai, comezaron a aparecer sociedades a comezos
do século XX en Cuba e Arxentina, maioritariamente, e en Uruguai e Brasil en
menor medida. Foron
un total de 484 sociedades instrutoras fundadas en América entre 1904 e 1936.
De
verbas de Miguel Gayoso Barreiro, director da escola de ensino primario Sada y
sus Contornos (escola que abriría a súas portas en 1927 grazas ó traballo dos
integrantes da Sociedade Sada y sus Contornos, afincados en Nueva York) puiden
coñecer o pensamento de Vicente Peña, doutor en Filosofía e Ciencias da
Educación pola USC. Vicente Peña, nunha charla co propio Miguel Gayoso,
afirmoulle que “as sociedades de emigrantes foron a obra educativa máis grande
que se fixo en Galicia. Foron arredor de 350 actuacións pedagóxicas en Galicia,
o que supón máis de unha por concello.
verbas de Miguel Gayoso Barreiro, director da escola de ensino primario Sada y
sus Contornos (escola que abriría a súas portas en 1927 grazas ó traballo dos
integrantes da Sociedade Sada y sus Contornos, afincados en Nueva York) puiden
coñecer o pensamento de Vicente Peña, doutor en Filosofía e Ciencias da
Educación pola USC. Vicente Peña, nunha charla co propio Miguel Gayoso,
afirmoulle que “as sociedades de emigrantes foron a obra educativa máis grande
que se fixo en Galicia. Foron arredor de 350 actuacións pedagóxicas en Galicia,
o que supón máis de unha por concello.
Compre
destacar que non foron superados por ningunha acción de goberno no seu
momento”. Seguido das palabras de Vicente Peña, o director Gayoso engadiu: “nin
na lei do 70 de Villar Palasí, onde se concentraron e se fixeron os colexios e
agrupacións escolares, lograron superar a acción educadora destas Sociedades”.
destacar que non foron superados por ningunha acción de goberno no seu
momento”. Seguido das palabras de Vicente Peña, o director Gayoso engadiu: “nin
na lei do 70 de Villar Palasí, onde se concentraron e se fixeron os colexios e
agrupacións escolares, lograron superar a acción educadora destas Sociedades”.
Xosé
Neira Vilas salienta que “crear escolas dende a outra banda do mar era
traballar, non en beneficio propio senón para o futuro. Era unha obra
rotundamente altruísta. A mayoría daqueles emigrantes traballaron para o mañá. Non
querían que os que nacesen naquel recanto, para eles entrañable, quedasen
analfabetos”.
Neira Vilas salienta que “crear escolas dende a outra banda do mar era
traballar, non en beneficio propio senón para o futuro. Era unha obra
rotundamente altruísta. A mayoría daqueles emigrantes traballaron para o mañá. Non
querían que os que nacesen naquel recanto, para eles entrañable, quedasen
analfabetos”.
Todos
estes soños que, comarca a comarca, a educación foi cumprindo, tamén tiveron o
seu lado escuro que rachou e desbaratou todas estas ilusións. O seu lado escuro
en forma de Guerra, de tiros, de mortes, de asasinatos.
estes soños que, comarca a comarca, a educación foi cumprindo, tamén tiveron o
seu lado escuro que rachou e desbaratou todas estas ilusións. O seu lado escuro
en forma de Guerra, de tiros, de mortes, de asasinatos.
Comeza
un calvario. Un enfrontamento entre
membros das propias familias. Unha España que
comezou a sangrar durante décadas.
un calvario. Un enfrontamento entre
membros das propias familias. Unha España que
comezou a sangrar durante décadas.
Comeza
o principio do fin. Dun día para outro xa se esvaeceron todas as ilusións que
esas escolas tiñan. Tanta loita nas Américas, tanta loita por conseguir unha
escola onde primara a igualdade, tanta loita, para que os golpistas impuxeran as
súas ideas e privaran a todo un pobo da liberdade e a equidade merecida.
o principio do fin. Dun día para outro xa se esvaeceron todas as ilusións que
esas escolas tiñan. Tanta loita nas Américas, tanta loita por conseguir unha
escola onde primara a igualdade, tanta loita, para que os golpistas impuxeran as
súas ideas e privaran a todo un pobo da liberdade e a equidade merecida.
Os
sublevados dedicáronse a depurar o estado de todo tipo de signo ou recordo
republicano a base de asasinatos e torturas, condenas de morte ditadas polo
propio exército golpista.
sublevados dedicáronse a depurar o estado de todo tipo de signo ou recordo
republicano a base de asasinatos e torturas, condenas de morte ditadas polo
propio exército golpista.
Moitos
foron ós que non se lles permitía vivir no Estado español durante e despois da
guerra. Mortos ou fora. Exiliados por pensar diferente, por defender unha causa
xusta. As escolas morrían con cada disparo, fechaban as súas portas cada vez
que se derramaba sangue nunha cuneta.
foron ós que non se lles permitía vivir no Estado español durante e despois da
guerra. Mortos ou fora. Exiliados por pensar diferente, por defender unha causa
xusta. As escolas morrían con cada disparo, fechaban as súas portas cada vez
que se derramaba sangue nunha cuneta.
Con
anterioridade mencionei o nome da escola “Sada y sus Contornos” e o da “Sociedade
Sada y sus Contornos”. Esta tamén foi fechada e atopámonos hoxe cun home que nos
pode falar perfectamente dese feche e de parte da historia desta escola.
anterioridade mencionei o nome da escola “Sada y sus Contornos” e o da “Sociedade
Sada y sus Contornos”. Esta tamén foi fechada e atopámonos hoxe cun home que nos
pode falar perfectamente dese feche e de parte da historia desta escola.
Atopámonos
na Avenida de Xoán Vicente Viqueira, no límite con Ouces (Bergondo). Aquí vive
Xesús Castro, alumno dunha das primeiras xeracións da escola “Sada y sus
Contornos”. Con apenas 6 anos Xesús mergúllase no seo do ensino público, grazas
á II República. Contaranos como viviu ese soño da educación nos anos 30, ese
soño que por desgraza parece que xamais existiu.
na Avenida de Xoán Vicente Viqueira, no límite con Ouces (Bergondo). Aquí vive
Xesús Castro, alumno dunha das primeiras xeracións da escola “Sada y sus
Contornos”. Con apenas 6 anos Xesús mergúllase no seo do ensino público, grazas
á II República. Contaranos como viviu ese soño da educación nos anos 30, ese
soño que por desgraza parece que xamais existiu.
A escola de Sada y sus Contornos. Fotografía de Marisa Naveiro
(Óscar) Antes de nada Xesús, fálanos desa primeira experiencia
na escola, dos teus primeiros recordos.
na escola, dos teus primeiros recordos.
(Xesús)
Na escola andei eu, xa che digo, ese tempo, ese pouco tempo. Entrei no 35,
andei un ano en párvulos que estabamos todos xuntos.
Na escola andei eu, xa che digo, ese tempo, ese pouco tempo. Entrei no 35,
andei un ano en párvulos que estabamos todos xuntos.
Era mixta?
Si,
era de nenos e de nenas, mezclados.
era de nenos e de nenas, mezclados.
Tiña vostede ao redor de…
Seis
anos cando entrei na escola. E bueno, xa sabes que era unha escola laica, non?
anos cando entrei na escola. E bueno, xa sabes que era unha escola laica, non?
Certo. Falando diso, gustaríame que me confirmara unha anécdota
relacionada co laicismo da escola, non sei se sabe por onde vou.
relacionada co laicismo da escola, non sei se sabe por onde vou.
A
escola era laica e sempre se lle chamou escola laica. Despois do seu feche
polos falanxistas, logo da guerra, a escola volve abrir nos anos 40. Funcionaba
xa como unha escola Nacional máis, e a xente seguía a dicir vamos a escola
laica, pero alí xa se estudaba relixión.
escola era laica e sempre se lle chamou escola laica. Despois do seu feche
polos falanxistas, logo da guerra, a escola volve abrir nos anos 40. Funcionaba
xa como unha escola Nacional máis, e a xente seguía a dicir vamos a escola
laica, pero alí xa se estudaba relixión.
E cómo era así?
Porque
a xente non sabía o significado da palabra laica, chamábanlle así por costume.
a xente non sabía o significado da palabra laica, chamábanlle así por costume.
Xesús Castro, protagonista desta entrevista ante o monumento ás vítimas da represión franquista en Sada.
Volvendo ás aulas, soamente ese primeiro ano de párvulos foron
mixtas as clases para vostede?
mixtas as clases para vostede?
Si,
logo dese primeiro ano xa pasei a clase de Don Severino e xa eramos nenos
solos. Como che explico, porque agora ten un lote de aulas pero antes solo tiña
catro.
logo dese primeiro ano xa pasei a clase de Don Severino e xa eramos nenos
solos. Como che explico, porque agora ten un lote de aulas pero antes solo tiña
catro.
Pero o edificio era igual que está agora?
Igualiño
que agora. Ó edificio non se lle tocou para nada. O que é a estrutura do
edificio está igual que estaba. O que pasa que despois no sótano, que non había nada porque alí era
onde estaban os váteres e as duchas, fixeron todo aulas nesa parte de abaixo e
na parte de arriba tamén dividiron, fixeron máis aulas.
que agora. Ó edificio non se lle tocou para nada. O que é a estrutura do
edificio está igual que estaba. O que pasa que despois no sótano, que non había nada porque alí era
onde estaban os váteres e as duchas, fixeron todo aulas nesa parte de abaixo e
na parte de arriba tamén dividiron, fixeron máis aulas.
Como eran as aulas de antes?
Estaban
presididas pola mesa do profesor. Tamén tiñamos un esqueleto de tamaño natural
para a ciencia, para estudiar anatomía. A mesa estaba xusto alí na esquina
según entrabas, na dos nenos, imaxino que sería en todas igual.
presididas pola mesa do profesor. Tamén tiñamos un esqueleto de tamaño natural
para a ciencia, para estudiar anatomía. A mesa estaba xusto alí na esquina
según entrabas, na dos nenos, imaxino que sería en todas igual.
E os pupitres eran individuais?
Non,
non, cada dous. Eran bancos de madeira e non se levantaban, eran fixos. Ese
tipo de pupitre viñeron logo para o resto de escolas de Sada, pero a primeira
foi Sada y sus Contornos.
non, cada dous. Eran bancos de madeira e non se levantaban, eran fixos. Ese
tipo de pupitre viñeron logo para o resto de escolas de Sada, pero a primeira
foi Sada y sus Contornos.
De onde viña a xente á escola?
Pois
de todo Sada e dos arredores que estaban máis ou menos preto. De Carnoedo viña
moita xente, moita.
de todo Sada e dos arredores que estaban máis ou menos preto. De Carnoedo viña
moita xente, moita.
Como se vía a escola dende a rúa? Como falaba a xente da escola?
A
xente falaba da escola ben, porque ademais aquí hai un manifesto (sinalando no
libro) que é meu, todo isto de aquí é meu (volvendo a sinalar). Isto todo
mandeino eu porque meu pai era vicepresidente da Sociedade Sada y sus Contornos
en Nueva York.
xente falaba da escola ben, porque ademais aquí hai un manifesto (sinalando no
libro) que é meu, todo isto de aquí é meu (volvendo a sinalar). Isto todo
mandeino eu porque meu pai era vicepresidente da Sociedade Sada y sus Contornos
en Nueva York.
Se o edificio era igual, imaxino que os accesos tamén.
Entrabamos
pola carretera de Fontán e bordeabamos o edificio e entrabamos na aula, na
mixta, por unhas escaleiras que hai por detrás. Mirando de fronte, a esas
escaleiras, a esquerda era das mulleres e a dereita dos homes.
pola carretera de Fontán e bordeabamos o edificio e entrabamos na aula, na
mixta, por unhas escaleiras que hai por detrás. Mirando de fronte, a esas
escaleiras, a esquerda era das mulleres e a dereita dos homes.
Era un edificio importante na vila?
Claro.
Por exemplo, auga corrente soamente a tiñan a escola e catro casas de Sada. O
da Terraza tiña unha traída dende aí arriba, dende Ouces, dende aí arriba onde
acaba a miña horta. Xusto aí tiñan un
manancial e ía a auga para a Terraza e para catro casas de Sada.
Por exemplo, auga corrente soamente a tiñan a escola e catro casas de Sada. O
da Terraza tiña unha traída dende aí arriba, dende Ouces, dende aí arriba onde
acaba a miña horta. Xusto aí tiñan un
manancial e ía a auga para a Terraza e para catro casas de Sada.
E tamén para a escola?
Non,
o da escola era aparte. A escola tiña un manancial que viña de aló arriba, do
Fiunchedo. Alí era onde estaba a traída de auga.
o da escola era aparte. A escola tiña un manancial que viña de aló arriba, do
Fiunchedo. Alí era onde estaba a traída de auga.
Entón cando abriron xa tiña baños…
Tiña
baños, corrente de auga, luz eléctrica…
baños, corrente de auga, luz eléctrica…
Baños separados de nenos e nenas?
Por
suposto, ou non viches as dúas portas de entrada que che ensinei na foto?, unha
para os nenos e outra para as nenas e alí había duchas e bateres, e todo.
suposto, ou non viches as dúas portas de entrada que che ensinei na foto?, unha
para os nenos e outra para as nenas e alí había duchas e bateres, e todo.
Completamente hixiénicos, non?
Si,
si, todo moi moi limpo sempre. E tamén había unha fonte surtidora no patio,
para beber os nenos e nenas.
si, todo moi moi limpo sempre. E tamén había unha fonte surtidora no patio,
para beber os nenos e nenas.
Ían todos os nenos de Sada a Sada y sus Contornos?
En
Sada había, despois desa escola de Sada y sus Contornos, unha que estaba onde
está Antoxos agora, había unha escola alí, que lle chamaban de Don Alejo.
Despois había outra, enfronte da Terraza, que agora é onde está a pescadería do
lado do Guinlle, alí, estaba a escola que lle chamaban de Don Manuel Quiñoá. E
quero destacar tamén, que en Sada, cando se inaugurou Sada y sus Contornos,
había colexio público de nenos pero non de nenas. Había colexio público de
homes pero non de mulleres, era así. As mulleres tiñan que ir ó de pago,
estaban As Boticarias, por exemplo, e despois había
Sada había, despois desa escola de Sada y sus Contornos, unha que estaba onde
está Antoxos agora, había unha escola alí, que lle chamaban de Don Alejo.
Despois había outra, enfronte da Terraza, que agora é onde está a pescadería do
lado do Guinlle, alí, estaba a escola que lle chamaban de Don Manuel Quiñoá. E
quero destacar tamén, que en Sada, cando se inaugurou Sada y sus Contornos,
había colexio público de nenos pero non de nenas. Había colexio público de
homes pero non de mulleres, era así. As mulleres tiñan que ir ó de pago,
estaban As Boticarias, por exemplo, e despois había
outra,
Doña Pilar creo que se chamaba.
Doña Pilar creo que se chamaba.
Aquí, no libro de Miguel Gayoso, aparece
unha foto de Don Manuel Quiñoá, deulle
clase a vostede?
Si,
pero pouco tempo, porque tiven que marchar de alí, da escola. Cando cerraron a
escola Sada y sus Contornos, eu viñen para Don Alejo pero como estaba alí onde
Antoxos, Don Alejo dicíame que os de Riobao tiñan que ir á Ponte e non á
Tenencia, boberías. A min fastidiábame porque meu pai era republicano e…
pero pouco tempo, porque tiven que marchar de alí, da escola. Cando cerraron a
escola Sada y sus Contornos, eu viñen para Don Alejo pero como estaba alí onde
Antoxos, Don Alejo dicíame que os de Riobao tiñan que ir á Ponte e non á
Tenencia, boberías. A min fastidiábame porque meu pai era republicano e…
Seu pai sufriu consecuencias do estalido da guerra?
Non
aquí non, porque estaba en Nova York.
aquí non, porque estaba en Nova York.
E non veu?
Non,
meu pai morreu ala no ano 39. Eu no ano 39 xa parei da escola e de todo e xa
fun para traballar, con 14 anos; bueno, aínda non os cumprira.
meu pai morreu ala no ano 39. Eu no ano 39 xa parei da escola e de todo e xa
fun para traballar, con 14 anos; bueno, aínda non os cumprira.
Unha vez reaberta, nunca máis volveu a esa escola?
Non,
eu parei na escola Sada y sus Contornos, era o que che estaba contando, fun a
de Don Alejo, díxome que alí non podía estar, entonces metéronme onde Manuel
Quiñoá. Eu tiña nove anos por aquel entonces e Don Manuel Quiñoá, como eu non
sabía relixión, porque nunca a estudara, poñíame cos párvulos de
eu parei na escola Sada y sus Contornos, era o que che estaba contando, fun a
de Don Alejo, díxome que alí non podía estar, entonces metéronme onde Manuel
Quiñoá. Eu tiña nove anos por aquel entonces e Don Manuel Quiñoá, como eu non
sabía relixión, porque nunca a estudara, poñíame cos párvulos de
todo,
cos máis pequenos.
cos máis pequenos.
E iso a vostede non lle gustaba?
Non
me gustaba nada, cada vez que chegaba á casa montáballe un lío á miña nai
(entre risas).
me gustaba nada, cada vez que chegaba á casa montáballe un lío á miña nai
(entre risas).
Canto tempo foi alí?
Pouco,
pouco, nin 15 días.
pouco, nin 15 días.
Como ía á escola?
Camiñando,
eu vivía en Riobao e camiñando.
eu vivía en Riobao e camiñando.
Coménteme algo máis de Manuel Quiñoá.
Pois
mira, o que che dicía, a min a relixión nin sabía nada, nin quería dala.
Entonces el veña a poñerme cos párvulos e a relixión e miña nai a chorar cada
vez que lle montaba o follón ó chegar á casa, e quitoume porque sabía que a
mira, o que che dicía, a min a relixión nin sabía nada, nin quería dala.
Entonces el veña a poñerme cos párvulos e a relixión e miña nai a chorar cada
vez que lle montaba o follón ó chegar á casa, e quitoume porque sabía que a
min
non me gustaba. Recordo tamén outra escola, alí enfronte ó Moderno, que a
facían Pili e Victoria. Pili estaba casada, Victoria non que estaba solteira, eran
chavalas xóvenes. Empecei alí.
non me gustaba. Recordo tamén outra escola, alí enfronte ó Moderno, que a
facían Pili e Victoria. Pili estaba casada, Victoria non que estaba solteira, eran
chavalas xóvenes. Empecei alí.
Cómo facían escola? Eran mestras?
Non,
non eran mestras. Era como case todas as mestras daqueles tempos, sacando
algunas que eran tituladas; as demais eran as que ían adiantadas na escola e
sabían moito. Pero entre as dúas, fixeron a escola alí. Unha vez morto meu pai
eu deixei a escola e non volvín, xa tiña que traballar porque faltou a
influencia e os ingresos de meu pai. Eu traballei na Compañía de Tranvías dez
anos, nas cocheras.
non eran mestras. Era como case todas as mestras daqueles tempos, sacando
algunas que eran tituladas; as demais eran as que ían adiantadas na escola e
sabían moito. Pero entre as dúas, fixeron a escola alí. Unha vez morto meu pai
eu deixei a escola e non volvín, xa tiña que traballar porque faltou a
influencia e os ingresos de meu pai. Eu traballei na Compañía de Tranvías dez
anos, nas cocheras.
Volvendo un pouco ó libro de Miguel Gayoso, aparece unha foto
de Xosé Freire Anido que foi director da escola Sada y sus Contornos casi 30
anos, coñeceu vostede ó mestre Anido?
de Xosé Freire Anido que foi director da escola Sada y sus Contornos casi 30
anos, coñeceu vostede ó mestre Anido?
Non,
porque eu ademais despois nos anos 50 marchei dez anos para o Uruguai e aí
perdín moita relación co tema da escola. Cando viñen fun á escola un par de
veces pero a traballar, cando Juan Arévalo era alcalde de Sada, porque eu e
Juan eramos socios, tiñamos un barco en Pontedeume para facer extracción de
area para a construción.
porque eu ademais despois nos anos 50 marchei dez anos para o Uruguai e aí
perdín moita relación co tema da escola. Cando viñen fun á escola un par de
veces pero a traballar, cando Juan Arévalo era alcalde de Sada, porque eu e
Juan eramos socios, tiñamos un barco en Pontedeume para facer extracción de
area para a construción.
Deixemos o libro. Seu pai era republicano, e súa nai muller dun
republicano, non sufriu ningunha represión, ningún castigo?
republicano, non sufriu ningunha represión, ningún castigo?
Miña
nai quedou viúva e aínda encima a jodían. Párroco Villanueva antes era unha
corredoira, que se chamaba corredoira da Igrexa e no inverno cando caían
arribazos non se podía pasar e alí mandaban as republicanas a quitar todo do
camiño, rebentando o lombo as pobres mulleres. Miña nai tivo que ir alí. Esa é
a represión franquista aquí en Sada, pura e dura.
nai quedou viúva e aínda encima a jodían. Párroco Villanueva antes era unha
corredoira, que se chamaba corredoira da Igrexa e no inverno cando caían
arribazos non se podía pasar e alí mandaban as republicanas a quitar todo do
camiño, rebentando o lombo as pobres mulleres. Miña nai tivo que ir alí. Esa é
a represión franquista aquí en Sada, pura e dura.
Pero non so ás mulleres, Sada foi tomada polos falanxistas en
poucos días.
poucos días.
Home
claro, ademais en xullo do 36 estalou a guerra e Sada y sus Contornos xa a
cerraron, cerrárona a cal y canto.
claro, ademais en xullo do 36 estalou a guerra e Sada y sus Contornos xa a
cerraron, cerrárona a cal y canto.
E quen a veu cerrar?
Os
do ayuntamiento. O ayuntamiento cambiou radical, Antonio Fernandez Pita era
republicano e xa o colleron e o mataron; bueno fixéronlle un xuízo sumarísimo
en Ferrol e xa o fusilaron. A ver, que che vou contar. Ti non sabes o monolito
que hai fronte o ayuntamiento? Pois fíxeno eu. Fixémolo, vaia.
do ayuntamiento. O ayuntamiento cambiou radical, Antonio Fernandez Pita era
republicano e xa o colleron e o mataron; bueno fixéronlle un xuízo sumarísimo
en Ferrol e xa o fusilaron. A ver, que che vou contar. Ti non sabes o monolito
que hai fronte o ayuntamiento? Pois fíxeno eu. Fixémolo, vaia.
Eu
era tesoureiro da Plataforma Cidadá cando foi o asunto da moción de censura de
Moncho, ese traballo fíxeno eu e todos. Uru, o
era tesoureiro da Plataforma Cidadá cando foi o asunto da moción de censura de
Moncho, ese traballo fíxeno eu e todos. Uru, o
rapaz
que tiña o bar en Lubre, díxolle á miña filla que me enrolara nisto, na
plataforma e iso. E bueno, cando se acabou todo o asunto da moción de censura quedaron setecentos euros e non
sabía que facer con eles. Un día chamei a Juan e díxenlle que algo había que
facer con
estes cartos, ou dámosllos ós pobres ou hai que facer algo.
que tiña o bar en Lubre, díxolle á miña filla que me enrolara nisto, na
plataforma e iso. E bueno, cando se acabou todo o asunto da moción de censura quedaron setecentos euros e non
sabía que facer con eles. Un día chamei a Juan e díxenlle que algo había que
facer con
estes cartos, ou dámosllos ós pobres ou hai que facer algo.
Entón vostede…
Entonces
decidimos facer algo para a xente da República, hai que facer un monolito
reivindicando o papel que tivo esta xente.
decidimos facer algo para a xente da República, hai que facer un monolito
reivindicando o papel que tivo esta xente.
Tiveron un papel moi importante, porque dende principios do
século XX, España estivo gobernada sen ter en conta ó pobo, tratándonos como
súbditos. Non deixaban á xente pensar por si mesma.
século XX, España estivo gobernada sen ter en conta ó pobo, tratándonos como
súbditos. Non deixaban á xente pensar por si mesma.
Eu
sempre digo que dende os Reises Católicos está gobernando a dereita en España.
sempre digo que dende os Reises Católicos está gobernando a dereita en España.
Completamente de acordo, houbo unha luz de 5 anos que…
Unha
luz de nada. Mira, no ano da República foi cando máis escolas se fixeron en
toda España.
luz de nada. Mira, no ano da República foi cando máis escolas se fixeron en
toda España.
Durante a República intentouse promover a cultura xeral,
alfabetizar a todas esas persoas que non sabían nin ler nin escribir; e dun día
para outro, uns golpistas, en contra da legalidade vixente, non fixeron outra cousa
que depurar esa cultura xeral porque non lles interesaba. Depuraron libros,
mestres, bibliotecas enteiras…
alfabetizar a todas esas persoas que non sabían nin ler nin escribir; e dun día
para outro, uns golpistas, en contra da legalidade vixente, non fixeron outra cousa
que depurar esa cultura xeral porque non lles interesaba. Depuraron libros,
mestres, bibliotecas enteiras…
Como
aquí en Sada, eu non o vin, pero Rivas, un pintor de cadros de aquí do pobo,
conta que el viu como queimaron toda a biblioteca os nacionais. Isto contoullo
Rivas ó director Miguel Gayoso.
aquí en Sada, eu non o vin, pero Rivas, un pintor de cadros de aquí do pobo,
conta que el viu como queimaron toda a biblioteca os nacionais. Isto contoullo
Rivas ó director Miguel Gayoso.
Unha vez rematada a entrevista, Antía (encargada da gravación)
apaga a cámara e Xesús disponse a ensinarnos a revista cultural Areal.
apaga a cámara e Xesús disponse a ensinarnos a revista cultural Areal.
Aquí
a tedes rapaces. Eu estou metido en todos os lados, enrédanme e claro (risas).
Bueno, xa a miraredes.
a tedes rapaces. Eu estou metido en todos os lados, enrédanme e claro (risas).
Bueno, xa a miraredes.
