Visitamos a Francisco Pérez Porto un mércores pola noite, na intimidade da súa casa de Osedo. Nunha vivenda centenaria que é moito máis que un fogar. É un lugar de creación –de creación constante e prolífica– e unha proxección do autor, que adornou a fachada coas súas características figuras polícromas e alberga no interior obras propias, puramente artísticas ou funcionais (as lámpadas, a impactante cheminea), e toda unha galería de curiosidades que nos falan dunha existencia entregada á arte. O ceramista recíbenos coa cordialidade que o caracteriza e condúcenos ata o último andar, que serve de biblioteca e estudio. Mentres percorremos este camiño ascendente –no dobre sentido da palabra– contemplamos unha inmensa parede ateigada de cadros, agasallos dalgunhas das figuras máis recoñecidas da plástica galega recente, moitos deles retratos ou caricaturas do anfitrión, que adquire así múltiples perspectivas. Chegamos, prendemos os aparellos e comezamos a conversa cun home que fala con honestidade e sen aditamentos innecesarios.
Eu na cerámica comecei como pintor. Toda a vida me gustou, sempre me chamou a atención. Cando vin que podía facer algo quixen aprender a traballar na roda, porque quería demostrar que coa roda se fan máis que cacharros. E fun a Buño, ensináronme a traballar coa roda e… claro, xa sabes que os galegos somos un pouco maliciosos. Dicíanme: «bah, este nunca vai chegar a nada». Pero eu as cousas, se me poño, tómoas en serio. Saíu ben, fixen grandes pezas no torno. E despois murais e monumentos.
A cerámica integra a pintura no traballo escultórico.
P. Si, si. Eu introducín a pintura na cerámica. O primeiro que fixo cor neste país noso con pintura e cerámica. Entón iso fixo que outras persoas o fixesen, e eu encantadísimo.
Como te sentes máis cómodo, coa obra de vulto redondo ou cos murais?
Os murais gústanme moito. O que pasa é que é máis entretido, e máis arriscado, o do torno. Son esculturas en realidade, non?
De entre os monumentos que realizaches, e que ocupan espazos públicos, destacarías algún?
Pois sinceramente non. Hai cousas moi chulas pero… eu teño un problema: a min se alguén me encarga algo, fágoo, vou ver como se coloca por se ocorre algo –que é o normal–, e nunca máis vou. Non recordo moitos dos monumentos que fixen, parece mentira pero é así. Se un día paso no coche e vexo un monumento, nin paro. Digo «joder, que bonito», e xa está.
Á parte do traballo en si coa cerámica, outra faceta túa é a de deseñador… Da túa autoría é, por exemplo, o logotipo do Camiño de Santiago, coa cuncha en amarelo sobre fondo azul.
Si, fixen varios deseños por encargas oficiais. Ademais, eu calquera traballo o debuxo primeiro, sempre o debuxo.
Outra faceta, moito menos coñecida que a de artista plástico, é a musical.
Si (risas). O da guitarra. É que eu veño, pola parte de meu pai, de Ferrol, unha familia ben situada, e miña avoa tiña o título de virtuosa do piano. Entón sentábame no colo… Pero eu dicía «eu cun piano non podo andar por aí», porque daquela xa andaba nas tascas. Non bebía, eu na vida bebín, pero ía ás tendas, collía a guitarra e tocaba. Porque en cada tenda había sempre un montón de guitarras…
A parte de interpretar, compuxeches pezas da túa autoría?
Si, fixen varias cousas, pero de memoria, porque como tes sentido musical… Pero a min gústame o dos demais, cantar o dos demais. Iso de «esta peza é miña» non, iso non. Ata me dá a risa.
Na casa segues traballando habitualmente co torno.
Si, si. Non sei que estou facendo agora… Pero teño ganas de facer algo terrible outra vez. Antes de morrer, isto dígoo de verdade. Antes de morrer gustaríame deixar unha cousa terrible… Aínda que non guste, pero que se vexa que é un gran traballo.
Actualmente con que frecuencia traballas?
Todos os días. E se un día non traballo é que estou mirando todo. Revolvo, movo cousas para ver como están. Eu todos os días vou ao taller, téñoo aí mesmo, no patio. Ímolo ir ver e sacádeslles unhas fotos a uns cacharros que fixen así grandes, desafiando aos oleiros, que creo que son agradables.
Moita xente coñece a obra de Pérez Porto porque posúe unha estética moi persoal. O que penso que a maioría descoñece é a túa relación íntima con Sada. Cal é?
Ningunha.
Sabía que ías dicir iso!
Como eu non ando… non son persoa coñecida en Sada, así dunha maneira popular… Vén xente ás veces, así como vides vosoutros, pero nada máis. Houbo un momento en que alguén quixo que fixese algunha obra aquí. Pero quedou en nada. E iso que en Sada unha obra de cor quedaba preciosa! Hai sitios de sobra para que a xente vexa un monumento de cores.
A min se alguén me encarga algo, fágoo, vou ver como se coloca por se ocorre algo, e nunca máis vou. Non recordo moitos dos monumentos que fixen
Como chegaches ti a vivir en Sada?
P. Pois coñecendo a Manola. Vin un día por Sada e púxenme a falar cunha rapaza, e resulta que a conversación aínda segue hoxe! (risas) E disto hai corenta anos! Porque eu son moi maior, eh! Pero moito. O que pasa que hai moita xente que non o cre. Eu nacín no ano trinta e oito, en plena Guerra Civil.
Outra faceta que te relaciona directamente con Sada é a colaboración con Cerámicas do Castro e con Isaac.
Isaac, cando eu fixen unha exposición en Santiago, ou xa non me acordo onde foi, foina ver e un día chamoume e díxome que quería que colaborase con Sargadelos, que lle gustaba o que facía. Entón eu díxenlle que encantado. Pero chegou un momento en que me dixo se eu quería meterme en nómina e eu díxenlle que non. Se me fun de Astano (eu estaba no Departamento Técnico) e o arrisquei todo foi porque prefiro traballar solto. Poder facer como queira eu, e dicir si ou non. Porque se estás nunha empresa tes que dicir si, e iso é un problemazo!
Para Sargadelos deseñaches varias pezas que se comercializaron.
Si. Fixéronse as que Isaac quería que fixese.
Ademais participaches tamén nesas experiencias didácticas que se organizaban cada verán desde a Escola Libre de Cerámica.
Si, durante anos. Agora non. Desde que morreu Isaac xa non quixen saber nada diso.
Que significa a figura de Isaac Díaz Pardo para a cultura galega?
Mira, Isaac Díaz Pardo, á parte do ben que me caeu sempre (porque era un «mala leche», pero a min encántame esa xente que se enfronta dunha maneira… da mala e da boa), para min Isaac representa Galicia. E dígoo sen problema ningún, aínda que me veñan galeguistas de onde lles dea a gana. Se non existira Díaz Pardo, Galicia non era o que é hoxe en día. Sería outra cousa. Era bo, era malo, era amable, non era amable… Ou sexa, era un tío perfecto. O único que lle faltaba era «talla» (risas). Ademais a min a xente intelixente gústame moitísimo. Ser intelixente é moi importante.
Como valoras a situación en que se atopa agora o Grupo Sargadelos, despois de que Isaac perdera o control da empresa, e o rumbo que decidiu tomar a xente que actualmente a goberna?
O que é agora Sargadelos é unha quincalla. Dígoo tranquilamente: é unha verdadeira quincalla. Estase salvando porque están vendendo aínda pezas das de antes, pero as que están saíndo agora dan risa. É que é incrible, como pode consentir unha Xunta de Galicia que se faga isto cun equipo de xente que dignificou a todo o noso contorno… Eu creo que é un negocio inmoral. É unha fábrica inmoral, sinceramente o digo. O que dirixe Sargadelos foi o que quixo meter no cárcere a Isaac. É que é o colmo! E que agora estea presumindo de intelectual… (risas) Menudos intelectuais!
Algunha idea, algún proxecto que che gustaría abordar nos próximos anos?
A min gustaríame facer algo en Sada, xa che digo. Non é que me atope maior, pero sei que non se dura o que che gustaría durar (risas). Esa é a realidade. Agora inauguráronme un museo en Covas, en Esmelle. Un museo moi chulo. Había unha casa en ruínas alí de planta baixa, de pedra toda, restaurárona e fixeron unha birguería. Para Sada eu propuxera facer un mural iniciando o camiño inglés. Iso sería unha pasada!
En Sada si que tes unha obra, ademais icónica, que é a fonte en homenaxe a Castelao que hai nas Cerámicas do Castro.
Isaac un día colleume do brazo, levoume alí onde está a fonte, que non había nada, e díxome: «Quero que me fagas unha fonte para aquí. Non unha fonte de beber nin nada, unha fonte alta e que chorree totalmente». Debuxeilla e dixo, «Buaaa!» Inmediatamente xa me fun para Sargadelos a facela. Isaac tiña ese detalle de que se lle gustaba unha cousa… Agora tamén, se non lle gustaba, nin lle falaba! Facía ben, eh!
Prefiro traballar solto. Poder facer como queira eu, e dicir si ou non. Porque se estás nunha empresa tes que dicir si, e iso é un problemazo!
Para min Isaac representa Galicia. Se non existira Díaz Pardo, Galicia non era o que é hoxe en día
Logo dunha hora de conversa, apagamos os micrófonos e as cámaras. E a conversa continúa. Desandamos os nosos pasos, saímos da casa e adentrámonos no taller, onde conviven as pezas xa rematadas, as que está en proceso de elaboración e as ferramentas de traballo dun home que vive pensando formas e cores. Francisco Pérez Porto, mentres nos amosa o torno, o forno, os ’cacharros’ que o teñen ocupado nas últimas semanas, insiste nunha teima que compartimos: unha gran obra súa na vila de Sada. Esa ‘cousa terrible’ que aínda ten pendente. E nós despedímonos ata a próxima deixando atrás unha realidade tan amable como a obra deste ceramista singular.
