O VELLO E O PAXARO

Pilar Pallarés
A ………., por todo canto fixemos xuntos en B. Aires, perdendo.
Por canto soñamos en Galicia dende B. Aires, escribindo, pintando, loitando e perdendo soios.
El viejo y el pájaro, de Luis Seoane (1950). Óleo sobre  lenzo. 
Fundación Luis Seoane

Máis adiante tentaría reducir todas as posíbeis feizóns individuais a dous ou tres riscos rápidos e precisos, depurar a lembranza –a del e a daqueles homes e mulleres sentados, ollando para a fronte– até a facer liña e cor. Rostos e paisaxes como só un pintor do século XV atinaría a mostrar; coa sabedoría daquela vella labrega á que un día de Nadal o son da gaita fixo chorar de leda nostalxia, na esquina de Salgueiro e Ribadavia.

Máis adiante. Primeiro unha Figura con fundo marelo, unha Figura marela e vermella despois. Amplas chairas de azul cobalto, verde xade e berenxena pulando coa forza das raíces máis antergas para faceren que xurda a forma. Das cores máis profundas que morderán o sol han nacer unha muller pelando nas patacas, un mozo que lía un pito, un gaiteiro de Arca que é seu pai ou é el propio, peixeiras e rosquilleiras da feira dos xoves en Santa Susana, mozas a ollaren para alén do mar unha costa invisíbel, tan distante, crendo ouviren ao lonxe – entre o ronsar das ondas contra os cons- o laio dos que día a día loitan e morren en países desvariados aos da súa mocedade, en grises lonxanas cibdades de engano feitas de presa, de aceiro, de cemento, sen ar.
Máis adiante. Agora élle preciso fixar con toda exactitude a boca aínda rubia e convidadora do vello, o azul bretemoso onde ancoran os anos, o parolar das mans. Veste unha zamarra gasta, boina e chambra de liño. De novo tivo con certeza carniñas de manteiga, como o galán que a rapaza rosaliana desexaba; agora, xa ancián, é aínda roxiño e encarnado, con lampexos de cor nas meixelas e unha barba branca na que agostou a luz. Escoita a leria do paxaro –un xílgaro, un ouriol?– que lle pousou no ombreiro, calado, a falaren somente as mans onde loce o escudo da pobreza –Minia, lenda e fada, María das batallas que aínda faltan– a parolaren sorridentes os ollos claros. Falan dun prado, Cimadevila coas nogueiras. Dos montes verdes e amarelos, do pan trigo. Vellas imaxes campesinas acugulando a lembranza.
* * *
Á cidade seguen indo cada feira dos xoves, cada ano. Levan os xatos de fociño tremente e ollos tenros, os pementos, os grelos, os ovos apañados ao mencer, pexegos e mazás aínda frescos do resío. As rúas son un balbordo de ourives e esmolantes, doentes do mal gafo, dicedores de ensalmos, campaneiros rinchóns, doncelas atafegadas en procura dunha rara peza de ámbar, dunha coifa de ouro e veludo morado para a vella señora aborrecida. Ás veces os artesáns que comercian co acibeche e a prata, os cereiros do bairro da catedral e os matachíns que traballan no mercado, ao pé de San Fiz, diríxenlles olladas de desprezo, tan pouco diferentes do asaño con que enxergan a chegada dos cegos, os xograis rexoubeiros e os moinantes. Os pobres son estranxeiros en toda a parte, aínda que aturen resignados a inxustiza, aínda que non saiban sequer que moran na inxustiza, aínda que as súas cantigas e esconxuros e os seus naipes e a mansedume dos seus años, arrepiados de espanto ao entraren por Concheiros, alimenten desde sempre a fame da cidade. Desde antes do tempo e da cidade.
El é un mociño loiro, cun natural soñador que dita ben co grave do falar, pero que non acai coas constantes angueiras, cos anos de miseria, cando saraiba fóra e despois de pagar ao señor e ao mosteiro restan só unha codias, uns grans anexos de maínzo para pasaren o inverno. El é un mociño adestrado en observar e calar e ser humilde. Máis onte houbo de berrar de horror e rebeldía cando, perante as facianas de pedra das imaxes, o preto dos panos, o ouro dos broslados, viu os seos brancos da belida meiga aldraxados polo sacerdote, tinxidos polo sangue do tormento. Onte ela; mañá o encantador da praza de Mazarelos, con pirámides de cores rechamantes, un boné azafrán e un papagai engaiolado. Aprendeu a calar, mais soérguenlle a voz escura das entrañas os xuízos de Deus e o fedor das fogueiras, o ar enrarecido pola peste e os chagados nenos a vagaren polas rúas, intramuros, no inmenso cemiterio que ás veces é esta cidade.

Aínda non o sabe, pero un día, nunha taberna da rúa das Hortas, namorarase dela, a sinalada polo dedo da invexa e da cobiza, a rillada cos ollos da luxuria dos turbos mercaderes e os beatos, a Minia soldadeira, flor de Xerusalén, cedro do Líbano, co seu corazón oculto de camponesa berrando: repugnádesme e prefiro aquel labrego que se fía dos traxes máis que das palabras, e non está seguro, neste momento, de se son ou non unha fada. Un labrego como é meu pai e como o foron todos: reis, cabaleiros, cregos, ao comezo do mundo. Un home que coas súas mans igualmente apaña unha brevísima semente ou abate co machado o tronco dunha árbore centenaria.
El desconfía ao principio do traxe de Minia –saia carmesín con manga de ponta de felpa negra, chambra de damasco verde e corpiño de tafetán amarelo–, pero fía dos ollos e do quentor da voz. Ás veces dálle medo ouvila. Fada, meiga, profeta, visionaria. Chámao a loitar hoxe polo pasado e a ser mañá o devanceiro dos que aínda han vir. Esíxelle morrer para estar vivo; avanzar de mans dadas con todos os desterrados en terra propia e allea, coas mulleres rapadas, cos devorados polas ratas, e berrar: aquí estamos os mortos de sempre, morrendo de novo, mais agora para viver.
* * *
Xa na cuberta do barco –Highland Princess– adiviñou nos grupos de rapaces polacos o mesmo peso da soidade que lle oprimía o peito. Antés partiran o pai e o tío Andrés. Traballaban de camareiros en EL Tambre. Un día habían voltar os tres e terían, na vila, un restorán chamado Costanera. Parrillada argentina, e tal vez os fins de semana cultivasen un horto ou unha leiras –un labrego éo sempre, aínda no esquezo–. Mais para iso había que atravesar agora todo o océano, sortear os baixíos onde agarda a tristeza máis traidora, longos seráns pendurado do andaime nunha avenida estraña e noites infindas de carrexar o peixe nos peiraos. Procurou a harmónica, imaxinouse voltando dunha romaría con Perico de Vedra e o Carrizo e sentiuse rei do mundo e das correntes que o levan a Eldorado, a un continente inmenso co chan de ouro e fontes de onde manan mel e leite.
Non voltou. Casou cunha moza da parte de Chantada que aprendera a servir nas casas dos señores e a levar medias de nylon os domingos. Non se fixeron ricos. Pero tres ou catro veces foron cear eles a un restorán do centro. Seguiu tocando a harmónica nos morriñentos pic-nics, na beira lamacenta do Río de la Plata. Que lazo, non sendo a actualidade, o unía a esta nación? Que recordos? Que infancia? Consolouse un chisco coa dos netos, para os que tamén toca ao serán no patio de glicinas e xasmíns, tan lonxe do prado de Cimadevila e do rosto da nai. 
* * *
Agora, de vello, ama máis a vida: as grandes e pequenas bestas, as noces e as sementes, o runxir do arboredo. Só lle pesa a lembranza –aos homes mátanos a memoria, dixéralle unha vez o legoeiro– Por veces cústalle recoñecer o propio rosto, por máis que todos digan que está aínda rufo e garda no sorriso a querencia da xolda. Pasa o tempo sentado á porta da casa. Nunca soubo esquecer.
Agora a vida é máis doada. Tantos anos a añorar o canto do cuco, a limpidez do ceu nas noites de xeada, os contos desfiados nas escascas, as maldicións do avó. Regresou. Cando se achegaban á costa cuidou ver unha muller cunha lámpada en outo, ao altor dos seus ollos, tratando de recoñecelo nas trevas. Os avoengos abriron o seu círculo. Non quixo xa máis ser un vagabundo errante, un morto para a súa terra.
Non sabía esquecer, agora como dantes. Tantos anos a lembrar o cruceiro da aldea e todo aquel horror. Á beira dos cadavres vivían abraiadas as lagartixas verdes, os insectos, as prantas, a terra e a auga. Marcaron a María de Silvís coas letras da ignominia na fronte. El mesmo tivo que dormir moitas noites na fraga da Agrallán. As estrelas estaban cada volta máis lonxe. Até os grilos calaban.
Hoxé é máis fácil viver. Está ben fachendoso das dúas netas que decote andan na política. Tamén da moza que sai nos boletíns e leva a loita dos labregos. Se el fose máis novo e as pernas lle rexesen collería un fouciño e seguiríaa, como a Minia. É da caste dos que alimentan o mundo desde sempre. Non sabe se é unha fada –a unha fada non a feren con madeira nen ferro–, pero ao fin un dos seus dirixe a rebelión.
* * *
Tíñao visto nas rúas inzadas de moinantes e apestados, nas tabernas miserentas, trazando estrañas liñas con carbón sobre o papel, deseñando o lombo abaixado dos segadores, sempre ausentes do texto do códex. Despois atopouno en San Juan, cidade, rubido nun andaime, a moitos metros do chan, a debuxar peixeiras e os labores da malla. Hoxe veñen falando del nu xornal que lle achegou a neta, e unha mistura nova de nostalxia e lediza anda a lle choutar por dentro. Se tivese máis cartos mercaría ese cadro e buscaríase nel cada serán, como nos ollos calmos dun amigo. Se el estivese vivo procuraría o nome da súa rúa e daríallo todo a cambio do retrato: ese sorriso pícaro só pode ser o seu, esas fazula rubias –como cando era mozo aló, en América–, ese acougo das mans parolando en silencio co paxaro.
No texto andan entretecidas palabras propias e fragmentos da obra de Luís Seoane. Os leitores saberán achar nel paráfrase e homenaxe.

Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *