RAMÓN SUÁREZ PICALLO: DEMOCRACIA E REPÚBLICA

EMILIO GRANDÍO SEOANE, doutor en Historia é profesor Titular do Departamento de Historia Contemporánea e de América da Universidade de Santiago de Compostela. Ten realizado numerosas investigacións sobre a etapa da 2ª República e o franquismo.É autor de varios libros ao respecto e coordina o proxecto interuniversitario “As victimas, os nomes e as voces”. Participou nas II Xornadas dobre os Irmáns Suárez Picallo celebradas en Sada en outubrio de 2008.
Este artigo que incluimos a continuación é a súa aportación ao libro “Ramón Suárez Picallo. A Voz esquecida do galeguismo”.

Emilio Grandío


Ramón Suárez Picallo era un home complexo. Un cidadán que na súa etapa de formación como persoa foi construíndose a si mesmo. Non pode ser explicado dende unha única visión: xornalista, parlamentario, orador, sindicalista, organizador, político, avogado… A mesma estrutura desta obra que tedes diante reflicte unha personaxe que só pode ser entendida como se dun poliedro se tratara.

Un home complexo, sen dúbida. Mais todas estas caras, todas estas visións profesionais teñen unha pauta común, un elemento de unidade entre todas elas: a cultura democrática. Unha visión da política só entendida dende a perspectiva da democracia, que nos anos trinta nos que lle tocou vivir tiña unha única referente no Estado español: a República. O sistema republicano, a finais dos anos vinte do seu homónimo século, era a única perspectiva de levar adiante os valores culturais e sociais democráticos, xa que a monarquía decidira anos antes decantarse por opcións distintas.

Ramón Suárez Picallo é un mais dos representantes dunha xeración aínda non explicada suficientemente. Unha camada xeracional que reivindicaba a creación a finais dos anos vinte dun novo sistema político dialogante e de consenso, de representación política con garantías, e de elevación das personalidades políticas como elementos reitores da vida da res pública.

Tentaremos nestas páxinas achegarnos a el a través da súa mesma expresión, dese ideal de xeneración de novos valores, os da democracia liberal, tendo como suxeito último de referencia o conxunto da sociedade, como único depositario das accións dos representantes políticos na aplicación dun ‘contrato social’. Deixemos que fale Picallo.

Un futuro por construir

A altura de finais deses anos vinte todo estaba por construír en Galicia e España. Sen embargo a visión do Suárez Picallo emigrante xa ten moi definido cal debe ser o camiño a seguir para este obxetivo de acadar un sistema democrático: a xeneración primeira dos partidos como vehículos de trasmisión entre a vontade do pobo e decisión executiva institucional:

A causa galeguista debe chegar a o seo mesmo do pobo galego. E alí non chegan os homes de gabinete falando de prehistoria, de arqueoloxía, de atlantismo, do senso modernista dos nosos poetas líricos. Estos homes cuia laboura escrarecida, silenciosa, árida polo mesmo que non ten máis que contadas voces de estímulo, meresce o noso máis devoto respeto; chegarán a o pobo previa a faena de esbrozamento dos homes de aición que son por excelencia os homes políticos. A verba galeguista ten de chegar a aldeia falando da importación do millo, da baixa do gando, da supresión dos laudemios, da eistensión da cultura popular, dos dereitos do que traballa pra adeministrar o froito do seu esforzó, da moura concencia caciquil, da premisa de que pra Madrid vai todo, e que de Madrid non vén a Galicia máis que disgustos, de que o Aiuntamento non debe ser unha cousa estrana, nemiga, senón, a xuntanza de toda a vecindade pra mellor ordear a vida de relación. Todo esto remollado con gavanzas a o noso idioma, ás nosas grorias pasadas e presentes, a o traballo ceibe que engrandece e a libertade que dinifica. Todo eso é política que nada ten que ver coa “outra” política –a política do adro onde se merca e se vende a concencia e o dereito, por un codelo de molete e unha cunca de viño− política galega que soio os galegos, con vistas a Galicia e non a Madrid, podemos facer, debemos imperiosamente facer. E pra facela fai falla un vehículo específico e úneco. Un partido político. Non se espanten os antipolíticos, que paradoxicamente serviron sempre a os peores politiqueiros, sempre que fosen do Aiuntamento. Entendemos por política toda obra coordinada tendente a conquerir un fin común de ben prá coleitividade onde se aitúa. ¿Estamos? (1)

No intre que escribe estas páxinas aínda non se creara a ORGA. O partido que funcionou como bisagra entre as correntes republicanas e galeguistas nos anos previos á proclamación da República non se creara, mais Picallo tiña unha sólida vontade de participar nese proxecto incipiente e non concreto aínda de cambio político, demandado a voces, mais non explícito. E no seu arredor sindical, no contexto de onde parte, ve a estrutura do partido socialista. No proceso de consolidación da maquinaria de partido do socialismo español na Restauración pensa que este cambio pode mesmo vir do PSOE, máis recoñece a escasa estrutura da organización socialista en Galicia:

Hoxe en Galicia… o partido socialista español non pode resolver os problemas que afeitan á vida de Galicia. Proba delo é a súa escasa, cuase nula, infruencia no noso país, a pesar de canto se ten feito pra axudalo. Si quitamos Vigo e Ferrol, as duas ciudades, racial, morfolóxica i espritualmente, menos galegas de Galicia, non conta pra nada. ¿Incultura da nosa xente? Máis culta que a xente onde ten moita infruencia o socialismo. ¿Sometimentos a o crero? Lenda pura, como outras moitas lendas. ¿O caciquismo? Outro sambenito que nos colgaron desde Madrid, onde se fomentou e se sostuvo o noso caciquismo. Tópico manido de enciclopedistas parvos. ¿Que foi logo? Incomprensión do noso ambente, dos nosos problemas, da nosa sicoloxía (2)

A súa visión non deixa fora ós sectores galeguistas. Según o seu parecer, a situación dos grupos nacionalistas nestes anos finais da Ditadura non era precisamente esperanzadora, e demanda unidade e acción:

¿…que faremos os galeguistas que creemos que é deber de todo home culto aituar en política, e que ademáis creemos que chegou a hora de que o probrema galego sexa un probrema de política liberta e aitiva? ¿Seguiremos tirando unos pra unha banda e outros pra outra? ¿Seguiremos confiando nas promesas persoales –non ouxetamos as persoas, nin xusgamos intencións, senón que falamos de sistemas− que en vísperas de eleicións soliciten o apoio galeguista? ¿Os galeguistas que han de ter todos un conceuto político uniforme, seguirán votando por don Pepe de Sant-Yago, por don Xacinto en Ourense, e por don Pedro na Cruña, pertencendo don Pepe, don Xacinto e don Pedro a tres partidos distintos? (3)

É necesario que chegue un cambio popular, unha vaga de aclamación, unha vontade social notable e unha intención de cambio na cultura política da sociedade galega, para que o galeguismo se revolva acometendo procesos de unidade. Mais o que existe a altura dos primeiros meses de 1931 é unha proposta conciliadora das dúas tendencias –republicanismo e galeguismo-, que polo de agora non vai máis alá diso, dun proxecto, e que ten a firme intención de plasmarse nunha acción política conxunta. O clima deses días da primavera de 1931 será lembrado por Ramón Suárez Picallo como un exemplo de transición, desenvolvendo el tamén anos adiante o concepto da ‘revolución incruenta’:

El advenimiento de la República Española era algo más que un cambio de hombres y de instituciones políticas y jurídicas; era una revolución social, nacional y popular, gestada a lo largo de siglos (4)

Anos máis tarde volverá a lembrar ese contexto de ilusión e de infinitas posibilidades que se atopaba detrás de abril de 1931

Cierto es que detrás de los papeles, echados en las urnas, había muchas cosas. Había el deseo latente de poner fin a un ciclo de monarquías extranjeras –austrias y borbones- superpuestas al auténtico espíritu ibérico; hacia un resurgir de la conciencia política y social de las masas obreras y campesinas, intelectuales y de la clase media, exacerbadas desde arriba por camarillas políticas, ciegas, sordas e ineptas, a la evolución de las ideas y de los tiempos; había la repugnancia invencible por una casta militar, que tenía mediatizado el poder civil y órganos constitucionales del Estado (5)

Todo era posible, mesmo reconverter as redes clientelares. Nada se atopaba fora deste optimismo conxénito que facía presumir que nada era imposible e todos os camiños se atopaban abertos para unha reformulación en clave democrática do sistema político español:

El ambiente general es de optimismo y de fe. Hay la sensación de haber nacido ahora. Todo el mundo está dispuesto a hacerlo todo de nuevo. En general, la situación política está clara. Las izquierdas van al copo en toda Galicia. Los elementos caciquiles no irán como tales a la elección…. Nosotros somos solicitados en toda Galicia; no sabemos como distribuir los días, las horas, los minutos. Por eso me será imposible escribir nada hasta después de la campaña (6)

Aínda os mesmos mecanismos de designación política estaban por construírse, como exemplifica a mesma elección de Ramón Suárez Picallo como candidato pola FRG, relatada por el mesmo:

Participei por tres veces naquela asemblea e na súa sesión de clausura envorquei sobre o auditorio as esperanzas fervorosas dos emigrados na República e na autonomía […]. Ao terminar, un cabaleiro co que xamais cruzase unha palabra -o doutor Sal Lence- propuxo ao auditorio que se me propuxese como candidato a Deputado pola miña provincia natal. O público apoiou fervorosamente a proposición e ao outro día, sen que eu falase unha soa palabra con ninguén sobre tal proposición, apareceu o meu nome na candidatura oficial de Federación Republicana Galega. Quen o incluíu, quen intentou logo excluílo, son cousas das cales xamais quixen nin quererei decatarme. A miña aceptación -conmovida e chea de gratitude-ía tácita na miña participación nos mitins electorais como tal candidato. Aquela campaña foi feita sobre un programa que se baseaba nestes dous principios programáticos de Fed. Rep. Galega: República Federal de esquerdas e autonomía de Galicia, coa súa secuela de democracia popular de abaixo para arriba e de todo o índice dos nosos problemas espirituais, políticos e económicos (7)

Picallo era un máis dos representantes dunha nova xeración que, educada fora de Galicia, traía un proxecto modernizador que él xa virá na realidade. Os emigrantes retornados convirtense nese primeiro terzo do século XX galego, nunha das claves do impulso modernizador do país:

Yo quiero señalar, Sres. Diputados, que la mayoría de los españoles que hemos llegado a nuestro país, que habíamos abandonado de niños, a la edad de catorce o quince anos, sin mas instrucción ni mas cultura que los primeros grados de la instrucción primaria, mal dados, hicimos nuestro aprendizaje democrático en la vida política y social de aquellos países; para ejercerlo, a veces hubimos de defendernos de todas las maneras, a fin de evitar sanciones reaccionarias propias de aquella época (8)

Na súa primeira intervención nas Cortes Constituíntes, Picallo presentábase cheo de esperanzas dun futuro por escribir. Defínese no salón parlamentaria como un fillo do pobo, sen ningún tipo de aditamento, e disposto a traballar pola democracia:

Es la primera vez que hablo en estas Cortes y no tengo títulos realmente valederos, como no sea el de ciudadano de la democracia, el de hijo del pueblo y del trabajo, para mantener el tono en que hasta hoy se ha mantenido la minoría de Federación Republicana Gallega, gracias al talento y a la elocuencia de los ilustres Diputados que me han precedido hablando en su nombre. A cambio de esto, os prometo ser breve, conciso y claro (9)

Teoría e practica dos partidos

Nesa primeira declaración, de finais de setembro de 1931 concorda plenamente cos intereses plantexados nos principios programáticos da ORGA, mesmo colocando por riba os intereses do sistema republicano recén nacido que os propios do recoñecemento da identidade galega. Aínda que os movementos dos sectores galeguistas a favor dunha unidade programática nunha determinada organización atopábanse avanzados, a expensas da creación do Partido Galeguista en Pontevedra pouco máis dun mes máis tarde, o certo é que os sectores galeguistas representados no Parlamento atopábanse elixidos detrás da súa pertenza ó partido casarista. E Picallo era un deles.

Nestas datas iniciais da Segunda República, a súa argumentación parlamentaria plantexase dende a utilización reiterada e constante dun chamamento á democracia, aínda que entre liñas no seu discurso pódese atisbar certa percepción de incomprensión ante o feito diferencial galego:

Cábeme, no obstante esto, declarar que si la solución de este pleito en sentido favorable a las demandas regionales, perjudicase en lo mas mínimo la solidez y la buena marcha de la Republica, Galicia postergaría, aplazaría brevemente su petición de que se satisfagan sus aspiraciones, porque entendemos que dentro de la República tendremos siempre la esperanza de poder hablar de este pleito y aun de hacer valer la justicia de nuestra posición….
Pero porque nuestro país es un país de tradición esencialmente democrática, a pesar de cuanto se ha dicho aquí; porque nuestro país es de tradición esencialmente democrática en lo político y en lo económico, pervive, persiste en nuestro espíritu esa misma democracia. Nuestra gesta hermandina es, podemos afirmarlo, precursora de las fiestas modernas en lo social y en lo político…
Para nosotros, el advenimiento de la República significaba, no tan só1o un mero cambio de régimen, un mero cambio de Gobierno, que no tendría mucho interés si só1o fuera esto, especialmente para aquellos que creemos que, tanto como las formas políticas, influyen las formas económicas de producción y la libre expresión de los sentimientos en la felicidad y en el bienestar de los pueblos, sino que la República, Sres. Diputados, representaba para Galicia, abrir las puertas plenamente a nuestra posibilidad regional y significaba, para España, abrir las puertas a todas las posibilidades para que la clase trabajadora tuviera justicia plena y para que la libertad civil y política fuesen un hecho para todos los españoles (19)

Só un día despois deste discurso, a súa opinión respecto da formulación final do artigo primeiro da Constitución, que trocaba o acordo anterior de República ‘Federal’ por ‘Integral’, posición final defendida por Araquistain, fai que o mesmo Picallo considere a acción como unha conducta desleal (11). Por este e por outros motivos Picallo vai ir variando o seu discurso, atendendo en maior medida a defensa dos intereses galegos. Para o noso protagonista, de saída hai unha incapacidade histórica de establecer de xeito fluído a relación entre Galicia e o Estado:

Los campesinos que, como propietarios y trabajadores de la tierra, han de vender al proletariado de la ciudad las verduras, la carne y otras cosas, quieren agregarse a ellos, porque presienten un enemigo común. Y en Galicia, Sres. Diputados, si hay alguna lucha perfectamente explicada, perfectamente delimitada, perfectamente clara, no es una lucha de clases entre explotado y explotador; es una lucha de todos los trabajadores de Galicia, o de su mayoría, contra el Estado. No contra el Estado cultura, que nosotros propiciaríamos; no contra el Estado administraci6n, que nosotros sonamos; no contra el Estado democracia, amparador de todos los derechos, por el que nosotros bregamos ardientemente; no contra el Estado, asistencia; no contra el Estado auxilio técnico, sino contra el Estado cobrador de tributos y gendarme, que esto fue hasta hoy el Estado en Galicia (12)

Este xiro en pouco tempo do seu discurso verase argumentada dende os posicionamentos de liberdade individual e de autonomía na actuación dos deputados electos, entendéndoa como necesaria e garantía dun sistema democrático. Nun sistema de elección en listas abertas como aquel, e no recordo aínda quente dos deputados da Restauración como representación persoal do seu distrito uninominal, a súa elección como representante popular o entende máis referido á súa persoa que a organización política na que se podería encadrar:

Yo bien se que la tendencia de la ley, centralista hasta los tuétanos, es la de suprimir los partidos políticos pequeños, la de dar vida a los grandes partidos políticos. Yo me permitiría preguntar a los Sres. Diputados que me hacen el honor de escucharme si todos se sienten cómodos en el partido en que actualmente se hallan; si a los dos anos de implantado este nuevo régimen ya todo el mundo ha encontrado su comodidad espiritual y, sobre todo, si creen que la ideología de los españoles, que ha de ser la resultante de sus intereses, esta ya definida y polarizada en tal forma que su representación política auténtica pueda estar encuadrada en dos o tres grandes partidos políticos. Yo sostengo todo lo contrario, y es prueba de mi afirmación la rotación de muchos hombres que cambiamos de postura espiritual. Eso no es exacto pero digo más. Se habla como de un tópico fatigoso y molesto del caciquismo, y yo os aseguro, Sres. Diputados, que el caciquismo no baja nunca a los pequeños partidos políticos; el caciquismo va a los partidos turnantes, los cuales, con esa ley, subsistirán en la República; el caciquismo ira a uno de estos dos grandes partidos: al partido que este en el Poder o al que este en condiciones de sustituirlo (13)

Precisamente xustifica ante o mesmo Casares Quiroga o seu abandono do PRG, na fonda reconversión que sufriu precisamente a organización no tránsito dende a inicial ORGA, onde as posicións máis orientadas ó galeguismo ficaron abandonado a organización en beneficio do Partido Galeguista:

Orga foi perdendo masas populares ata que desapareceu o seu nome e o seu espírito primitivo. […] Fundado o P.R.G. a minoría foi deixando de ser unha conxunción de diversos sectores ideolóxicos para quedar reducida a unha minoría de Partido. E o P.R.G. foi orientándose nunha ideoloxía que non comparto; e aumentando as súas filas con elementos, para os cales persoalmente son todos os meus respectos, pero de cuxa ideoloxía e prácticas políticas, estou separado por distancia insalvable (14)

Esa crítica á vontade homoxeneizadora das estruturas de partidos, sen ter en conta excesivamente as opcións persoais, é onde Picallo atopa un maior desaxuste, coa súa idea da acción política. Un home fondamente individualista e tan complexo na súa expresión pública non podía sentirse cómodo nestas organizacións, mesmo daquelas onde compartía intereses comúns, como podía ser o mesmo Partido Galeguista:

E dito esto… dúas verbas sobor do seu aspecto político, pr’o futuro do Partido. ¿De verdade o Consello d’un partido pode por sí i-ante sí, expulsar afiliados? ¿E si eses afiliados desempeñan cargos públicos poder ser arredados nada menos que por un Consello do cual non poder formar parte? ¿quer lles asegura que no futuro non se produzca unha discrepancia entre o Consello e os diputados? Nese caso o Consello sempre ten a razón porque ter a forza de expulsar, segun o precedente que acabar vostedes de sentar. E eso que a miña permanencia na minoría tiña o refrendo d’un Congreso do Partido. Si o reglamento da tales facultadas ao Consello eu agardo que vostede pense na sua reforma en ben da democracia interna do Partido. Moita mais necesaria esta democracia no noso, onde hai posiciós ideolóxicas distintas que deben estar plenamente garantizadas (15)

Galicia, bastión da democracia republicana

No discurso de Picallo sempre hai unha constante: a de defender os intereses de Galicia baseándose en que representan en moita maior medida que en ningún outro territorio do Estado os intereses da mesma República, é dicir, dos valores que garanten a democracia social:

Nosotros queremos evitar que el campesino gallego pierda la ilusión de su propiedad rural, que hasta hoy tuvo, y que en casa de un hombre que dispone de cinco, seis o diez ferrados de tierra, aparezcan paralelamente cinco o seis obreros parados, creándose así un proletariado rural que no deseamos que exista, por las tremendas consecuencias que tiene en todos los países del mundo donde lo hay. Queremos -y sabemos que se puede lograr- que Galicia sea una ejemplar democracia social, sin que sobre su tierra se proyecte la sombra de Caín (16)

Mesmo inclúe a extensión da pequena propiedade en Galicia como un mérito engadido de ‘empatía’ da sociedade galega co sistema republicano, na apreciación de que esa enorme clase campesiña galega sentíase identificada como unha ampla clase media fiel defensora dun sistema de oportunidades individuais:

Yo estoy seguro, Sr. Ministro, de que si algún día la República, no só1o como forma de Gobierno, sino como esencia democrática social, no ya si la República tendiese a desaparecer -que eso es ya imposible-, sino tan só1o a ser desvirtuada en sus esencias de libertad y de democracia, los pequeños campesinos de Galicia (sabido es que los pequeños labriegos son la base de las democracias en todos los países) serían los primeros llamados a defenderla, y la defenderían con tal de que la República llegue a sus campos y a sus casas con pan para su cuerpo y el pan de la cultura para su espíritu, y con un aliento de esperanza para sus mozos hoy sin horizontes, sin tener ni adonde escapar, porque ese remanso de paz será una verdad allí y los hombres habrán de responder “presente” cuando la República los llame en primer termino, como hacen siempre las democracias políticas que se inspiran en una democracia económica, alegre y parturienta (17)

Mesmo a campaña a favor do Estatuto da primavera do trinta e seis converterase para Picallo na mellor expresión pública de unidade entre a República e Galicia, como proban os seus argumentos a favor do voto afirmativo no plebiscito:

SI é a chave de ouro milagrosa que abre a Galicia as portas do porvir. Pra que sea unha Democracia Social, Campesiña e Mariñeira rexida por sí mesma nun réximen de cibdadanía civil e civilizada. Pra que sea unha Democracia económica en que cada traballador perciba o producto integro do seu traballo. Pra que sea unha Democracia cultural aberta a todol-os cerebros e a todol-os espritos aptos pra gozala, agachados nas capas máis homildes no Noso pobo. Pra que en Galiza frolezan estes bens, que son aspiración eterna da Humanidade (18)

Esa idea da simbiose entre os intereses diferenciais galegos e a democracia social é constante. Permanece mesmo nos momentos álxidos da guerra civil, onde a derrota da República comeza a albiscarse tras a ruptura do fronte norte:

As posibilidades inmensas de facer de Galiza unha democracia social eixemplar sin caciques zafios;… o anceio de dignificar a vida pública pol-a intervención directa do pobo, das súas xentes mozas, cultas e puras, na xestión política e adeministrativa;… a seguridade de que en Galiza, n’un réximen novo todal-as ideas, ainda as mais destemidas, habían de desenrolarse n’un ambente de respeto e de civilidade fraternal (19)

Teoría e práctica da democracia republicana

Nos seus discursos parlamentarios tamén hai unha segunda idea forza moitas veces reiterada, e case sempre en relación co seu obxeto de interese que é Galicia: a da ‘pureza’ do sistema democrático. A de en que medida os grupos políticos recoñecían as demandas democráticas daquela sociedade. Naqueles momentos todo era posible, máis téntase construír un sistema dende posicións de saída de cultura política moi deficitarias nese senso. O mesmo sistema electoral, clave como garantía da mesma democracia, é un dos temas nos que Picallo pon un maior interese, coñecedor de que o seu desenvolvemento é clave na credibilidade do sistema, da súa imaxe de marca. Picallo critica a necesidade das altas cifras de votación afirmativa ás convocatorias plebiscitarias de Estatutos de Autonomía. No caso concreto de Galicia, insistirá en que a porcentaxe pode non axeitarse coa súa estrutura poboacional:

Nosotros deseamos que el numero de los que aprueben los Estatutos regionales sea el de la mitad mas uno de los electores que figuren en el Censo; es decir, lo que se llama la mayoría absoluta. Y decimos esto, por las siguientes razones, que interesan particularmente a Galicia: primera, por la diseminación de nuestra población rural, especialmente en las provincias de Lugo y de Orense, con pocos medios de comunicación que no permite lograr el porcentaje exigido, ni siquiera con un grande esfuerzo; segunda, por la cantidad de personas inscritas en el Censo que están emigradas, y tercera, porque nosotros no concedemos categoría política a los que se abstienen de votar. Para nosotros, quienes se abstienen de votar no merecen ninguna consideración política, y la mejor manera de obligarles a votar, a ocuparse de los importantes problemas que ahora se discuten, es hacer cosas, a pesar de su abstención, y porque deseamos que el plebiscito de nuestro Estatuto resulte una verdadera consulta al país gallego dentro de lo posible. Por esas razones, que, aunque interesen particularmente a Galicia, deben interesar también a la Cámara y España entera, entendemos que es suficiente la mayoría absoluta de los inscritos en el Censo, esto es, la mitad mas uno, para que el Estatuto tenga valor legal ante este Parlamento. Nada más (20)

Un par de anos máis tarde a súa esperanza no futuro desa composición parlamentaria das Constituíntes vai en descenso, mesmo chega a criticar abertamente as posibilidades de que aquel Parlamento sexa o representante máis fidedigno do sentir democrático do Estado. O que considera o baleiro ante as iniciativas referidas a Galicia refrenda o seu plantexamento:

Yo necesito declarar que no tengo mucha fe en estos debates parlamentarios y que lamentaría mucho que mi país empezase a no tener mucha fe tampoco en el Parlamentarismo, ya que uno de sus aspectos más importantes, la parte que se refiere a ser la antena que recoja todos los días los intereses y los anhelos del país esta realmente abandonada. Aparte de la labor de hacer leyes, entiendo que la labor parlamentaria que se refiere al planteamiento diario de problemas vitales tiene muchísima importancia. Por lo que a Galicia se refiere, cada vez que nos hemos levantado aquí para hablar de intereses importantísimos, nuestras palabras han caído en el más absoluto vacío por parte de los Sres. Ministros a quienes nos hemos dirigido (21)

Mais non é só que poda ser considerado como un desprezo polos intereses da sociedade galega, senón tamén a preparación de leis tan importantes e transcendentes como a electoral atendendo a intereses exclusivamente partidistas, e non de respeto á vontade popular expresada democraticamente nas urnas:

Yo no quiero suponer, Sres. Diputados, que este principio del proyecto de ley Electoral este inspirado por el terror a que triunfen determinados sectores de la opinión española. Si esto es así, no es muy leal que digamos declararnos una República democrática. La democracia a medias fue la causa de que la democracia muriese o, por lo menos, llegase al actual estado de decadencia; la democracia ha de aplicarse en su integridad absoluta y puramente o, de lo contrario, se va a otra cosa que no es la democracia. Y a mi no me asusta la otra cosa que no sea la democracia; a mí me asusta mucho mas esta cosa, que seria de termino medio, que no es ni democracia, ni deja de ser democracia: que es una ficción y un engaño….
Quien habla del ejercicio de la ciudadanía esta obligado a dar los medios de ese ejercicio. Si no lo hace así, si habla de ese noble ejercicio y luego deja en pie lo que se opone a él, no es honesto con su pensamiento (22)

A paixón democrática: o chamamento á xuventude

Tras a derrota electoral de novembro de 1933 poñerá en boa parte a súa esperanza non tanto no novo sistema, senón na renovación deste a partir da xuventude. Son os grupos xuvenís nos que percibe case como os únicos que serán capaces de sacar adiante o sistema de garantías democráticas. Dende este ano comparte unha percepción bastante xeralizada nos axentes públicos do avellentamento da democracia republicana, que si ben é certo que era ‘nova’ no contexto español, resultaba ‘vella’ no ámbito europeo das democracias parlamentarias nos que tamén se encadraba. Estes chamamentos á xuventude reflicten precisamente o depósito das súas derradeiras esperanzas nesa nova xeración:

Por otra parte, viene detrás de nosotros una mocedad, una juventud inquieta que abrió sus ojos al panorama social de esta hora, no en la España que vivió en la agonía del régimen monárquico ni en la España de la Dictadura; una juventud que levantó la vista y se puso, por un impulso humanísimo, a contemplar un panorama social completamente distinto de aquel. Esa juventud, que extendió sus ojos hacia un horizonte de tipo social novísimo, al volver la vista a su propio país y pensar que cosas de ese nuevo tipo social podían ser realizadas en él, se encuentra con una serie de inconvenientes, se encuentra con una economía destrozada y pulverizada, con una agricultura que por desorientación técnica no rinde todo cuanto pudiera rendir, con una ganadería combatida ardorosamente, con una producción de pesca que no se puede vender, lo cual determina el hambre en cientos de hogares marineros (23)
Y nosotros queremos a toda costa que esa mocedad que viene detrás, inteligente, alegre, deseosa de construir, en una gran empresa, una Patria nueva, tenga algo que hacer en bien de su país (24)

A campaña do 36 representou ó salto á política desta nova xeración, representada en boa parte nos representantes políticos locais das corporacións da FP, na que tiña no seu irmán Xoan Antón un dos mais notables representantes:

Ai meu gran amigo que cousas descubrín eu desde a tribuna nesta campaña electoral ao longo e ancho da nosa Terra. Que ollos xuvenís alucinados seguindo o voo das palabras. Que gran fe en nós e que sortilexio de comuñón na charla amable do post-mitin. Ao seu conxuro comecei a sentirme “leader” “conductor” do meu Pobo. (25)

Volta a resultar elixido en febreiro de 1936, despois dunha prolongada campaña e mesmo de numerosos esforzos levados adiante mesmo tras a votación:

Polo demais foron horas inesquecibles. Sobre todo aquelas nas que, para evitar que se nos roubase o trunfo, tivemos que dar un golpe de man no Goberno Civil, empuxados por este pobo coruñés marabilloso, lanzado á rúa ao berro de: “A queimar aos ladróns das actas”. (26)

Máis, fora da paixón política, decaen as esperanzas no futuro desa democracia, e Picallo segue insistindo en que a clase política republicana non é quen de ler a mensaxe que se atopaba detrás do triunfo da Frente Popular:

Y nada mas, Señores Diputados, sino dejar constancia de que, aun siendo Diputado gubernamental, me he visto obligado a formular estos ruegos precisamente para mayor prestigio del Gobierno. Hemos levantado en derredor del 16 de febrero una ilusión, que puede ser creadora, ilusión que está vinculada a la solución de estos problemas, aparentemente menudos, pero de los cuales depende la vida de muchísima gente. No matéis esta ilusión, atendedla con el cariño y el afecto que requiere su situación de trabajadores modestos, que no tienen otros medios de vida. Y nada más (27)

Pouco tempo durou este sono, este renacemento dunha etapa cargada de ilusión e esperanza:

Era un verano rico, en cosechas de mar y tierra, alumbrado de soles y esperanzas, aquel de 1936. El régimen democrático y republicano, se reafirmó el 16 de febrero. … De pronto cayó la gran desgracia, la inmensa desgracia…. A fines de julio, Galicia, era un campamento militar (28)

De feito, tamén Picallo observou anos máis tarde aquela sublevación militar reaccionaria como a tentativa, neste caso con triunfo final, de botar abaixo a democracia:

Empezó tal día como hoy, de 1936, con una insurrección militar contra el régimen republicano y democrático, que el pueblo se había dado, en uso de su soberanía y en conformidad con la Constitución y las leyes del Estado. En apariencia, es aquella una guerra civil. Pero, en realidad era otra cosa de mayores alcances…
La rebelión no tenía en su favor ni siquiera las razones morales que legitiman algunas rebeliones: no la hicieron oprimidos ni humillados, ni ofendidos, ni sometidos a opresión, privados de derechos. No. La hicieron quienes gozaban, dentro del régimen contra el cual se alzaron, de todo género de comodidades y privilegios. No era una rebelión contra un sistema de tiranía, que gobernase, arbitrariamente, al margen de Ley. Por el contrario, fue una rebelión contra la Ley misma, contra la Libertad y contra los derechos del pueblo, todo lo cual fue derribado, para colocar en su lugar, la arbitrariedad, el despotismo, y la opresión a las ideas y a los pensamientos (29)

A altura dos anos sesenta, nos momentos finais da súa vida, o pesimismo sobre o retorno da democracia a España era moeda común nos seus escritos. E mesmo os réximes democráticos da sociedade do benestar aínda de recibir aquela denominación apreciada anos antes, xa non representan para Picallo os mesmos ideais polos que loitou na súa vida:

De ahí que los republicanos españoles que hemos defendido con ardor, con sinceridad y con desinterés, en la guerra que hemos aludido, a las naciones democráticas no estemos dispuestos a repetir la hazaña: porque hemos perdido la fe y la confianza en el pensamiento internacional que se denomina democrático, y que es cómplice y encubridor del régimen español que aherroja a ciudadanos y a pueblos, privándolos de los derechos humanos y colectivos más elementales. Y para nosotros, vale aquel viejo dicho pesimista y desconsolado: ‘Ya ni en la paz de los sepulcros creo’ (30)

Han pasado 32 años, durante los cuales el progreso de la Humanidad, en todos los órdenes, ha logrado objetivos insospechados. Es posible que las formas, los conceptos sociales, políticos y jurídicos que iluminaron el sol del 14 de abril hayan dejado de tener vigencia en nuestros días (31)

____________________

Aínda destas expresións finais, lóxicas na desesperanza dun obxetivo non cumprido que formaba unha parte moi importante da súa existencia, o que queda do discurso democrático de Picallo é algo que non perde a súa frescura aínda do tempo transcorrido, que as follas do tempo non son quen de borrar:

La democracia no se aprende en libros ni en discursos, ni se estudia, sino prácticamente. Así como el movimiento se demuestra andando, la democracia no tiene otra escuela que su práctica plena y absoluta. Mientras un pueblo no esta en plena función democrática, nadie tiene derecho a decir, “a priori”, si esta o no capacitado para ejercer la democracia y los derechos que le son inherentes. La democracia se vive y se practica, no se aprende (32)

En Ramón Suárez Picallo. A voz esquecida do galeguismo,
Comisión Irmáns Suárez Picallo, Sada, 2009.

NOTAS

1. ‘Política Galega’, Céltiga, 1928, nº 85/86, Edición Ext. do Apóstolo, páx. 34.

2. Idem.

3. Idem.

4. ‘España vista desde Londres por Salvador de Madariaga’, La Feria del Mundo, 22 de maio de 1944. Todos os artigos deste periódico son sacados da compilación realizado por Edmundo Moure e Carmen Norambuena, Suárez Picallo, R. (2008), La Feria del mundo. Crónicas desde Chile (1942-1956), Consello da Cultura Galega, Santiago.

5. ‘Génesis popular de la República. Unas elecciones que derribaron 15 siglos’, La Feria del Mundo, do 13 de abril de 1947.

6. ‘Ramón Suárez Picallo. Diputado a las Cortes Constituyentes’, Correo de Galicia, 5 de xullo de 1931.

7. Carta de Ramón Suárez Picallo a Santiago Casares Quiroga, 31 de agosto do 1933, en Castro, X.: O Galeguismo na encrucillada republicana, vol. 2, Deputación Provincial de Ourense, 1985.

8. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 29 de setembro de 1931, páx. 1266.

9. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 24 de setembro de 1931, páx. 1139.

10. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 24 de setembro de 1931, páx. 1139.

11. 1933, sesión do 25 de setembro de 1931, páx. 1258

12. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 24 de maio de 1933, páx. 13038.

13. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 4 de xullo de 1933, páxs. 13803-13805.

14. Carta de Ramón Suárez Picallo a Santiago Casares Quiroga, 31 de agosto do 1933, en Castro, X.: O Galeguismo na encrucillada republicana, vol. 2, Deputación Provincial de Ourense, 1985.

15. Carta de Ramón Súarez Picallo ó Secredario Xeral do Partido Galeguista Alexandre Bóveda, citado por Castro, X.; (1985) O galeguismo na encrucillada republicana, Deputación Provincial de Ourense.

16. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 4 de abril de 1933, páx. 12267.

17. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 4 de abril de 1933, páx. 12267.

18. El Pueblo Gallego, do 28 de xuño de 1936.

19. ‘No primeiro aniversario do Plebiscito do Estatuto de Galiza’, Nova Galiza, Nº 6, 1 de xullo de 1937.

20. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 25 de setembro de 1931, páx. 1190.

21. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 4 de abril de 1933, páx. 12267.

22. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 4 de xullo de 1933, páxs. 13803-13805.

23. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 24 de maio de 1933, páx. 13038.

24. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-25. Carta de Ramón Suárez Picallo a Eduardo Blanco-Amor, marzo do 1936, Biblioteca da 26. Idem.

27. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1936, sesión do 8 de xullo de 1936, páx. 1985.

28. ‘Galicia martir’, La Feria del Mundo, 12 de agosto de 1943

29. ’18 de Julio: España’, La Feria del Mundo, do 18 de xullo de 1943.

30. ’14 de abril de 1931: proclamación de la Segunda República Española’, Lugo, abril de 1962.

31. ‘La República’, Lugo, abril de 1963.

32. Diario Oficial de Cortes, Lexislatura 1931-1933, sesión do 4 de xullo de 1933, páxs. 13803-13805.

Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *