Caderno de Estudos Locais 9

Nº 9. Xullo de 2011

HOMENAXE A JUAN CARLOS MEDAL “JAITOS”
PRESENTACIÓN
Hai xa un ano que se nos foi Jaitos. Dita circunstancia permítenos agora desde esta Asociación Cultural lembrar -a modo de sentida e agradecida homenaxe entre familiares, amigos, veciños e coñecidos a Juan Carlos Medal Cabezas, home bo e xeneroso, honesto, de agradable conversa e fina ironía, profesor apaixonado, cidadán comprometido e sensible ante as inxustizas, e loitador incansable.
Jaitos foi un eminente divulgador da astronomía na Casa das Ciencias xa desde os seus comezos e na que ninguén explicaba as estrelas como el; todos o que por alí pasaron colaborando ou observando como espectadores do ceo, aprendemos a coñecelo dun xeito entrañable e inesquecible.


Pero Juan Carlos Medal ten para os cidadáns de Sada outra lembranza moi significativa, pois este entrañable veciño, foi un adiantado do movemento dos indignados de hoxe. Era o presidente da Plataforma Cidadá pola Democracia en Sada (hoxe desaparecida) que se formou e convocou na rúa en reiteradas ocasións á cidadanía, como sinal de protesta cívica, tras a innobre moción de censura por todos coñecida, naquel intre de 2004.



Cando na A. C Irmáns Suárez Picallo pensabamos nos diversos temas que podiamos abarcar nesta serie divulgativa de Cadernos de Estudos Locais, contabamos con ter a súa colaboración. Non foi posible. Non chegamos a tempo. O mal
arrebatóunolo cando presentabamos o primeiro número. Por iso agora, un ano despois, dedicámoslle este número á súa persoa, as súas inquedanzas, ás súas accións, a súa sensible pegada en Sada, lugar de residencia e localidade coa que tanto se involucrou.


Nas páxinas que siguen mostramos unha escolma das numerosas opinións que con agarimo xurdiron ao coñecer o seu pasamento. Tamén unha integrante da desaparecida Plataforma evoca as súas comprometidas actuacións ante feitos tan pouco democráticos, e rematamos cunha breve biografía. Foi un entusiasta na divulgación do uso e disfrute dos cogomelos e a SGHN de Sada celebrou no mes de outubro o I Memorial de cogomelos na súa lembranza. Do mesmo xeito, a Agrupación Astronómica Io (da que Jaítos era membro fundador) organizará en Sada a II noite da observación das bágoas de San Lorenzo no mes de agosto.


Jaitos non está físicamente entre nós, pero a súa pegada e bo facer, o seu fructífero exemplo e todo o que nos aprendeu abrolla cal fresco e cristalino manancial e permanece dun xeito imborrable connosco e na nosa memoria, non só cando miramos ás lumieiras da noite, senón cando, ollando atrás, recordamos todo ese camiño percorrido, todas as actitudes e accións desenvolvidas e que son fiel testemuño dunha persoa nobre e de ben.


A Asociación Cultural Irmáns Suárez Picallo agradece a colaboración prestada á familia de Jaítos, ao persoal do Planetario da Casa das Ciencias de A Coruña, así como aos membros da Agrupación Astronómica Io, aos excompoñentes da Plataforma Cidadá pola Democracia en Sada, membros da Sociedade Galega de Historia Natural, a todo os amigos, coñecidos e antigos compañeiros de estudos, mestres e alumnos, etc., que fixeron posible coas súas aportacións a edición deste Caderno de Estudos Locais, así como a súa participación nos actos de homenaxe que dedicamos a Jaítos no seu primerio cabodano na Terraza de Sada o 18 de xullo de 2011.

A. C. Irmáns Suárez Picallo

UNHA CARTA A JAITOS

A Coruña 18 de xullo de 2011

Benquerido amigo Jaitos:
Só unhas poucas palabras para que saibas que cumprida xa unha volta arredor do sol dende que partiches, aínda non damos superado a túa ausencia. Cómo botamos en falta a xenerosidade da túa amizade, a ironía, o humor e a sabedoría que nos regalabas a mancheas!


Nunca, nunca esqueceremos o traballo compartido, a capacidade para entusiasmar, a alegría e, sobre todo, a enorme curiosidade que nos contaxiabas.


Por todo, nunca, nunca estaremos cansos de dicir: grazas, grazas… Moitísimas grazas! Pide o favor dos vellos deuses para nós.


Unha forte aperta

Carpin

PLATAFORMA

Maribel Ortiz Ruíz
Plataforma Cidadá pola Democracia en Sada



¿Te acuerdas Medal? ¡Qué sonrientes posamos para la foto aquella fría tarde en Gandarío!: Vitor, Jesús, Patricia, tú y yo: parecíamos los cinco magníficos, luciendo nuestras pegatinas de “MOCIÓN NON”, recordando el día de la presentación de la plataforma, allá por finales del 2003.


Mi familia y yo, acabábamos de aterrizar en Sada, y ya me sentí comprometida en una historia por la que valía la pena luchar…


Desde el primer momento, me causaste una gran fascinación… El tono de tu voz, tu “famosa barba blanca”, esa utopía, tu fe ciega en la ciudadanía…


Y después de tantas semanas en la calle, no podré olvidar nunca tu silueta recortada sobre un escenario en la plaza de San Roque, blandiendo aquella lupa fiscalizadora…



Y perdimos aquella batalla, pero no la guerra; y las próximas elecciones, la izquierda gobernó por fin en Sada.


También recuerdo con cariño, aquella escapada a recoger cogumelos con tus compañeros. Y nos seguíamos viendo por el puerto de vez en cuando.


Recuerdo los malos momentos de tu operación; tu vuelta a la normalidad, y tu pelea contra los cigarrillos.


Ya hace un año que nos dejaste, y yo estaba por tierras riojanas, lo mismo que pasará ahora en tu homenaje…


Volviendo a la foto con la que empecé, a Vítor, le vi hace poco recién estrenado como padre, a Patricia le perdí la pista hace tiempo y Jesús sigue estando en plena forma.


Gracias Medal, por haber tenido el privilegio de conocerte y de haber podido vivir a tu lado unos días tan especiales para la vida de este pueblo; y te prometo que en las noches despejadas de verano, siempre tendré un recuerdo para ti, cuando mire hacia las estrellas.




JAITOS

Óscar Sánchez
Agrupación Astronómica Io



Aprendeunos a ser escépticos, a non aceptar dogmas de ningún tipo, a ser belixerantes co poder e a enfrontarnos, con paixón e retranca, ás inxustizas que del se derivan. Aprendeunos a pensar a ciencia, a mirar o paxaro para entender que as leis que gobernan o universo non son regras fosilizadas que aparecen nos libros de texto e serven unicamente para resolver os exercicios de cada tema, senón que podemos xogar con elas co obxectivo de entender por que acontece o que acontece. Aprendeunos a observar o firmamento e a gozar coa beleza da noite, coa convición de que en contra do que levan séculos afirmando os fabricantes de odio o ceo, o de verdade, é para todos. Onte morreu Juan Carlos Medal, Jaitos, técnico da Casa das Ciencias desde que se inaugurou e condutor das mellores sesións de planetario que vin nunca, un home intelixente, xeneroso e bo. Gardarei para sempre unha morea de recordos e tres obxectos que Jaítos me agasallou: o meu primeiro libro de Corto Maltés, unha cuncha fermosísima que tivo durante anos no seu despacho, e un ladrillo -si, un ladrillo-, a maneira de pisapapeis con conciencia que me recorda día a día a necesidade do pensamento crítico.

19 de xullo de 2010



ENSEÑAR ES FÁCIL; LO DIFÍCIL ES APRENDER

Marcos Pérez
Director técnico da Casa das Ciencias



O dicho de otra manera, cualquiera puede subirse a una tarima y soltar una lección magistral, pero lo extraordinario es que quienes nos escuchan lleguen a aprender algo, y sobre todo que lo recuerden al cabo de un tiempo. A lo largo de su vida profesional, primero como profesor y después como divulgador científico en la Casa de las Ciencias, Juan Carlos Medal Cabezas (Jaitos para todo el mundo) buscó incansablemente las fórmulas que hacen posible esa extraordinaria comunión entre el profesor y sus alumnos, entre el comunicador y su audiencia, entre el que cuenta algo y quienes le escuchan con la sensación de estar protagonizando un acontecimiento irrepetible. Lo que descubrió en esa búsqueda lo saben bien veinticinco generaciones de escolares y decenas de miles de personas de todas las edades que disfrutaron de sus sesiones en directo en el Planetario.

Jaitos solía comenzar explicando cómo funcionaba el proyector de estrellas. Con tono casual contaba que en el interior de cada una de las esferas de la máquina había una bombilla de 60 watios cuya luz sale por unos agujeros minúsculos proyectando puntos brillantes sobre la pantalla semiesférica. Y también, que los motores y engranajes permitían recrear el movimiento de la bóveda celeste. Más que un sofisticado aparato, aquello parecía la descripción de una lavadora. Sin embargo, cuando se apagaban las luces y entre el azul de un hermoso crepúsculo comenzaban a aparecer las estrellas, todos nos sentíamos bajo un cielo real. Tan real como fuésemos capaces de imaginar. Entre los mil recursos con que Jaitos lograba el milagro del aprendizaje algunos ya forman parte de la esencia de lo que se hace en planetarios y centros de ciencia en toda España. Por ejemplo, aprovechar la curiosidad natural del público; entremezclar el conocimiento científico con sus conexiones mitológicas, artísticas y con la experiencia cotidiana; evitar explicar aquello que se sabe que no se va a entender y, sobre todo, crear el ambiente necesario para que la audiencia participe expresando sus dudas y compartiendo sus vivencias y emociones. Al fin y al cabo, estas sesiones de planetario, al igual que las actividades e interactivos que Jaitos diseñaba, escondían las claves más simples de la comunicación humana, aquellas que permiten contar una historia y hacer que los demás se sientan partícipes de ella.



COMENTARIOS PARA JAITOS


Jaitos es la persona que más horas pasó en el planetario. Enseñó durante 25 años a escolares gallegos a ver las estrellas. Y estoy seguro de que las estrellas le están agradecidas porque las hizo más famosas. […]


Más de un millón de niños de Galicia escucharon sus comentarios. El entusiasmo con el que se lo decía los dejaba encandilados. El planetario tuvo una historia de 25 años muy importante, sirvió para que nacieran sociedades astronómicas como Ío y para intensificar la afición por la astronomía en Galicia, y se debe mucho a su trabajo. […] 


Estoy muy seguro de que cuando miremos el cielo nos acordaremos de Jaitos.

Ramón Núñez Centella (xullo de 2010)
Director do Museo Nacional de Ciencia y Tecnología





Era el mejor profesor de astronomía de planetarios que yo he conocido en mi vida de profesor, nadie explicaba como Jaitos el cielo. […] el planetario de la Casa de las Ciencias, que no tiene nombre, pueda llevar en un futuro el de Jaitos Medal en homenaje a un gran profesional, un gran divulgador y una grandísima persona.

Manuel Toharia (agosto de 2010)
Director científico da Ciutat de les Arts i les Ciències de València





Juan Carlos Medal […] era la persona que más me hizo vibrar nunca cuando contaba el cielo, las estrellas, los mundos. 


Cada vez que he contado el cielo, he intentado ser Jaitos, a lo largo de años y años, desde el año en que le conocí […]. 


Jaítos, como siempre, sabía sacar del cielo lo que no tiene. Esto es, hablar a la gente de las cosas que ni siquiera se imaginaban que podrían llegar a conocer. O bajar de repente a la tierra y lanzando una patada (o un juramento, qué bien los tiraba) devolvernos a la realidad. Que lo del cielo y la tierra eran lo mismo, qué leches. La misma materia, la misma naturaleza provocando con sus misterios y retándonos a construir modelos para explicarla.


En eso Jaitos era genial. Cuando he leído, y estudiado, temas de didáctica de las ciencias, o he entrado en floridas disquisiciones sobre la comunicación y la enseñanza, la información y el sentimiento de pertenencia, ahí estaban las sesiones de planetario del maestro […]. El resto del tiempo además era como son las gentes buenas, rebosante, radiante, excesivo, tierno. En los últimos años había incorporado los silencios. Y eso que era una persona que supo callarse siempre. Y supo gritar y decir a las claras lo que otros no nos atrevíamos, o no osaron, por aquello de las convenciones.

Javier Armentia (xullo de 2010)
Director do Planetario de Pamplona





Jaitos y sus compañeros en Santa María del Mar se empeñaban en aquella época no sólo en meternos a sus alumnos en la mollera los conocimientos correspondientes a la materia de cada curso […], se empeñaban aún mucho más en enseñarnos a pensar.


Años más tarde, tuve el privilegio de tenerlo como compañero en la Casa de las Ciencias, donde verlo trabajar en el caos semidesorganizado de su despacho en nuevos inventos para estimular las mentes de los visitantes era toda una experiencia, igual que lo era asistir a alguna de sus sesiones de planetario en directo, de las que salías más convencido que nunca de que todos somos parte del universo y de que sus maravillas nunca dejarán de sorprendernos.

Javier Pedreira “Wicho” (xullo de 2010)
Responsable de informática dos Museos Científicos Coruñeses





Jaitos […] derrochaba sensibilidad y cariño cada vez que hablaba del firmamento. Bueno, ahí y en muchas más ocasiones. Es más, ahora que nadie nos oye, les contaré en privado que, cuando me veía triste o contrariado, me invitaba a que subiera un rato al Planetario en esas horas en las que no había programa y, simplemente poniendo música, proyectaba el cielo del día. […] Cuando bajaba de nuevo […] todo en mí era ilusión y ganas, relax y satisfacción. Había recibido, una vez más, la fuerza del firmamento. Sin duda, de la mano de Jaitos.

José Luis Quintela (xullo de 2010)

Director en Galicia, Asturias e León de Intermón Oxfam
Partillar