Conversamos co cantautor e poeta sadense
Rubén Anido
Falar de Paris Joel é falar dunha desas persoas en que se vincula un grande amor á arte cun grande amor á humanidade. Tanto nos seus poemas como nas súas cancións -establecer unha diferenza aquí é case tarefa imposíbel- obsérvase unha traxectoria guiada polo desexo de mudar unha realidade ás veces tan gris como difícil de comprender, unha realidade, ao cabo, onde o artista procura un asideiro e unha necesaria esperanza no porvir.
Este 2024 que xa está a piques de rematar está dedicado á figura de Luísa Villalta. A autora, nese libro de seu intitulado O outro lado da música, a poesía, vén a dicirnos que a literatura galega talvez fose mal explicada por canto sempre se obviou o aspecto musical, determinante desde os tempos dos Cancioneiros. Estas de acordo con este aserto?
Eu son un grande admirador da obra de Luísa Villalta. De feito, temos moito en común, porque eu fixen un recital cos seus poemas, porque ambos somos músicos e ambos escribimos poesía, isto é temos moitas cousas paralelas. Ela era unha muller cunha categoría tanto humana como literaria impresionante, e para min ten toda a razón, de feito se toda a nosa lingua e literatura se tivese explicado desde a música, hoxe teriamos máis falantes e mesmo máis escritores en galego, porque hoxe vivimos nun paradoxo, que é moi curioso: contamos con escritores en galego como nunca e, con todo, temos cada vez menos falantes en galego. No libro que mencionaches, a maneira que tiña Luísa Villalta de ver a literatura galega é para min completamente atinada. De feito, os trobadores galegos como Martín Códax foron os que iniciaron as letras galegas, e a xente nova non se dá conta, pero na época medieval cantábase en galego e era como hoxe en día cantar en inglés: se querías triunfar nas cortes dos reis tiñas que trobar en galego. Posteriormente, dun xeito ou doutro esta idea mantense, e quizais acade o seu punto culminante cos Cantares gallegos de Rosalía de Castro.
Recentemente publicaches o teu terceiro poemario. Cales son as liñas temáticas fundamentais da túa poesía?
Eu aquí son un pouco como Luis Cernuda, que dicía que para ser bo poeta non podes ser un impostor, senón que cómpre poetizar desde a túa experiencia. Eu sigo un pouco esta liña. Agora recoñezo que ca- da vez me interesan máis os temas existenciais e filosóficos, pois a morte comeza a ser xa o escenario, como dicía Gil de Biedma. Chega un momento en que empezas a darte conta de que estes temas un escríbeos dun xeito case instintivo, e cada vez de maneira máis recorrente. Sexa como for, as temáticas dos meus textos ocórrenseme, sobre todo, e isto é curioso, cando saio a camiñar, e creo que isto ten moito que ver coa fisioloxía: un osixénase, o stress baixa, medran as endorfinas e, a continuación, comezan a aparecen as ideas e a emotividade; a partir de aquí simplemente xorde a idea e un vaina desenvolvendo. No meu último libro trato os temas que xa mencionei, mais tamén lle dou moita importancia á paisaxe, que eu trato como algo cun fondo filosófico, que ten moito a ver con como somos como especie.
«Estase a falar moito
de intelixencia artificial
pero non de estupidez
artificial, que tamén a hai»
Hai unha cuestión que está de plena actualidade e cuxas prolongacións mesmo preocupan a moita xente, e é todo o relacionado coa intelixencia artificial. Como ves a relación entre creatividade e intelixencia artificial?
De entrada, hai que dicir que os que levan a peor parte disto a nivel creativo son os artistas gráficos, porque todo isto da intelixencia artificial estalles a facer moito dano. No caso da música non o vexo tan problemático, pero hai algo ao que a intelixencia artificial non chega, que é ese sentimento que transmite a música, ese punto de emoción que é capaz de facerte chorar. Para min a intelixencia artificial aínda está moi en cueiros, e de feito está máis que nada programada para que o seu produto sexa coherente, simplemente. En consecuencia, eu penso que se está a falar moito de intelixencia artificial pero non de estupidez artificial, que tamén a hai. De feito, os produtores de automóbiles levan moitos anos imaxinando como pode ser o coche perfecto, sen condutor. Eu lembro que unha vez nos Estados Unidos fixeran un experimento nun traxecto, algo así como ir desde Wisconsin a New York, e daquela o coche empezou ben pero en certo momento esnafrouse, e foi aquí cando analizaron como puido acontecer isto, e a explicación foi que a intelixencia artificial do coche sabía todo o código de circulación, pero os sinais tiñan que estar en perfecto estado. Se isto non era así, por exemplo, se un sinal tiña unha pintada ou estaba sucio, a intelixencia artificial do coche non era capaz de entender o seu significado e acababa por pasar de longo, e claro, se hai un stop e non te detés imaxina o que pode pasar.
Poderíase dicir que levas a música no sangue. Como foron os teus comezos? Onde tocabas? Con quen?
Eu non sabía absolutamente nada de música, pero lembro que sendo eu moi pequeno, con oito anos, e estando na casa dos meus avós en Perillo, a unha veciña escoiteina tocar o acorde de la menor coa guitarra, e desde entón quedei prendado para sempre: pareceume algo tan máxico, tan sublime, que xa dixen que quería unha guitarra para o día de Reis dese ano. Tiña unha necesidade incríbel de aprender a tocar. Meus pais agasalláronme cun curso de guitarra moi rudimentario para nenos e eu aprendín con iso e escoitando a radio. Lembro como nas verbenas me poñía diante do guitarrista para intentar quitar acordes, porque non había outro xeito de facelo, e os discos que tiña na miña casa estaban xa gastadiños de tanto que os poñía. Trataba de imitar o que ouvía con moito esforzo e con moita frustración. Despois fun ao conservatorio, pero isto xa é outra historia, pois fíxeno xa a unha certa idade.
Hai non pouco tempo comezaches a dar clase deguitarra española a mozos de Sada de xeito totalmente desinteresado. Que te levou a facer isto?
Eu penso que non son moi bo profesor, pero inténtoo. Hai un aforismo oriental que di algo así como que cando un alumno está disposto, o mestre aparece, e neste caso foi así. Eu vin que hai unha fame por aprender por parte dos rapaces, e para min isto supón un inmenso pracer, pois eu son dos que pensa que este tipo de actividadesna xuventude son imprescindíbeis. Coido que habería que potencialas por parte das administracións, porque a día de hoxe non se ve na mocidade moita inclinación pola arte, pola música, mais unha vez que se ve hai que apoiala. Eu creo que é unha obriga, unha responsabilidade, sobre todo se es pai e artista e cres na túa comunidade.
«A canción de autor ten para
min unha riqueza incríbel,
e no caso galego existen uns
antecedentes que non se
coidan para nada»
Unha característica da túa personalidade é o compromiso social. Que vínculo cres que existe entre a arte e o compromiso?
Para min é total, ou debería ser así. Por desgraza, isto ás veces non se dá. Un artista ten que ser honesto e coherente no seu xeito de pensar e no seu xeito de facer política, pois esta última facémola todos, porque o ser humano é social e político por definición. Penso que a honestidade e a coherencia dun artista teñen que vir respaldadas polo seu xeito de facer, porque do contrario estariamos a falar dun artista baleiro, oco, como o ovo dunha galiña que non dá froito. Sería un artista dedicado a entreter, e non é o mesmo entreter que culturizar ou cultivar.
Seguindo coa cuestión social, hai persoas que pensan que estamos a vivir uns tempos de crise de valores, a nivel individual e colectivo. Compartes esta opinión ou máis ben esta suposta crise é algo que se dá en todas as épocas?
Si, estou completamente de acordo con isto. Se un repasa a historia de España, pódense ver persoeiros cunha grandeza de valores incríbel. A min vénme á memoria o primeiro presidente da Primeira República española que chegou a dimitir porque non era capaz de asinar unha sentenza de morte. Isto é ter uns valores persoais e levalos ata as últimas consecuencias. Outro exemplo é Azaña, ou mesmo un ditador como Miguel Primo de Rivera, que protagonizou unha anécdota moi curiosa: este estaba nun teatro fumando e entón dixéronlle que non podía por estar prohibido; entón el decidiu que todo o mundo podía fumar, isto é, non ía prohibir unha cousa e incumprila el mesmo, a pesar de ser un ditador. Antes si había claramente estes valores, e tamén a chamada cultura do esforzo, que era primordial. Aquí en Sada temos un exemplo clarísimo nesas comunidades de emigrantes filántropos que eran conscientes de que o progreso viña da man da educación. Ocupaban os peores traballos que había en Brooklyn, e aínda así xuntaban os cartiños necesarios para facer unha asociación e mandábanos aquí para crear unha escola; este é o caso de «Sada y sus Contornos». Era unha xente humilde pero cuns valores vincula- dos ao esforzo e cunha vontade incríbel. Isto hoxe non existe.
Que proxectos a nivel persoal e artístico tes nestes momentos?
Un amigo meu dixo de min unha vez que son un ácrata sentimental. Gustoume moito esta descrición, porque ademais creo que é moi atinada. Eu son moi caótico e moi disperso, e estas non sonvirtudes, pois fago moitas cousas pero sen moito método. Despois, cando vexo a obra feita é cando reparo no que hai detrás. Agora mesmo estou comprometido coa Asociación de Veciños da Obra, de Sada, cos rapaces, axudando os amigos no que podo, e teño o proxecto de facer o Sadautor na súa décima edición, que vai ser algo que vai mover a cultura. A canción de autor é algo minoritario pero que ten para min unha riqueza incríbel, e no caso galego existen uns antecedentes que non se coidan para nada; hai xente como Benedicto ou Voces Ceibes, ou o caso de Miro Casabella, ao que non lle damos importancia: é como se tivésemos a Bob Dylan vivindo en Riobao e non lle fixésemos nin caso. Somos así. Eu creo que a utopía é un horizonte, e a utopía serve para marcarche a dirección por onde ir, porque sabes que non vas chegar, probabelmente, mais que pasaría se finalmente chegas?
E outra cousa, xa para rematar: quixera animar á xente a que asista aos actos, que os veciños vaian construíndo a nosa cultura, pois isto é vital. Neste sentido, os norteamericanos son máis listos ca nós. Eles teñen o cinema como industria estratéxica por unha razón fundamental: se ti ves nunha película os pantalóns vaqueiros, unha marca de tabaco ou determinado tipo de camisa, por exemplo, a xente despois vai tratar de se facer con estes produtos. A cultura é unha riqueza, porque a cultura é fundamental tanto para a economía xeral como para o benestar do individuo no mundo en que este se desenvolve como persoa.
