Amara Fontao
Dende a cabeza pensante que deu en poñerlle rodas a unha maleta por primeira vez á creadora do software, o recoñecemento das inventoras sempre se mantivo á sombra nun eido marcado por nomes propios masculinos. E, cando menos eu, nunca caera en pensar que «definimos a tecnoloxía en función do que fan os homes», como explica a xornalista sueca especializada en economía Katriene Marçal, nunha entrevista a Eldiario.es con motivo da súa última obra, titulada en castelán La madre del ingenio. Como se ignoran las buenas ideas en una economía diseñada para hombres (editorial Principal de los Libros).
Na arte acontece algo semellante, mais cunha acusada banalización das creacións feitas por mulleres ou relativas a nós, que chega incluso a excluílas do que se entende por arte. Falo da cociña, a moda, a novela ‘rosa’, a xoiería, contidos de revistas dirixidas a un público feminino…
Un caso paradigmático do velada que está a muller neste mundo é o de Mimina Arias de Castro: artista, empresaria e unha das socias fundadoras de Sargadelos, que non é recoñecida até referenciar ao seu home, Isaac Díaz Pardo. Chegar á súa figura non é doado, pero unha vez que se descobre que é a responsable das decoracións dalgunhas das vaixelas máis vendidas de Sargadelos e da creación da sección de xoiería desta empresa, semella xa «alta cultura». Que digo alta, altísima. Porque o papel que xogou Sargadelos no desenvolvemento da cultura galega da segunda metade do século pasado xa arrodea a Mimina nunha aureola de compromiso e desinterese persoal propia das causas pseudoperdidas e nunha onda intelectual sen a cal unha muller é tratada de decorado.
Resulta sospeitoso que a apreciación do traballo de Mimina chegue sen ser coñecida a cara da persoa que hai detrás dese traballo. E cabe preguntarse: que sorte correrían as obras das mulleres que publicaron con pseudónimos masculinos de teren usado o seu propio nome? Pero aínda hai máis do que falar sobre este enredo. Refírome ao desdén de cara a todo o que semella superficial e relacionado coa estética do día a día, pois parece que sen unha dose de abstracción consciente non existe a arte.
O desacertado desa crítica de cara á arte «baleira» de supostos valores e desas cousas que van «máis aló» radica na omisión do feito de que as mulleres estivemos historicamente á marxe da vida política e, malia os progresos, seguimos sendo valoradas en gran medida pola sociedade en función de calidades que non teñen precisamente que ver co intelectual. Polo tanto, atopámonos nunha situación na que se nos reforza por desenvolver facetas persoais tradicionalmente positivas no xénero feminino (porque unha muller guapa ten certas cousas máis fáciles, non nos imos enganar), pero ollo, ao mesmo tempo esíxesenos ser máis ca ese canon arcaico. Adoptar certas característica «masculinas», pero sen pasarse. Segundo esta ecuación, ler Vogue é unha trapallada, pero se Joan Didion publica un artigo na mesma revista cunha reflexión pioneira sobre a natureza dos celos, chapeau, porque ela ten publicado as súas obras en editoriais —«serias», claro— e consolidado o seu estilo xornalístico en sitios coma o New York Times ou a revista Life. Unha avoa anónima que cociña o xantar non ten nada de particular; facéndoo unha chef de renome, xa podemos falar de gastronomía.
Semella difícil definir a arte, implica poñerlle marcos. Mais a idea imperante do que é considerado arte e o que non a día de hoxe xa é tremendamente excluínte dun xeito misóxino e elitista, denotando un grave problema que temos coma sociedade. Malia non ser unha idea nova, cómpre lembrar que a desigualdade de xénero enchoupa todos os aspectos das nosas vidas. Na arte queda moito por recoñecer e moitísimo por andar.