Xoanseca
Edita, unha das alumnas, arxentina de berce pero de pais galegos, pediume se podía atopar o único parente que lle quedaba en Galicia. Sabía o seu nome, a idade aproximada e que tiña un bar preto de Curtis. Ao vivir eu na Coruña, non puiden negarme a exercer de investigador e en canto puiden alá fun.
Era un sábado pola mañá, cheguei a Curtis sobre as once. Ía frío e o ceo ameazaba choiva. Entrei no primeiro bar que hai no cruzamento da estrada que vai dende Betanzos, xusto na entrada da vila. O típico bar onde os veciños van tomar o café pola mañá, o viño antes de xantar, a copa na sobremesa xogando a partida de tute e as cervexas cando hai partido de fútbol.
Cando eu entrei habería tres ou catro clientes, todos homes. Na barra pedinlle ao camareiro un café con leite. Como non estaba moi ocupado pregunteille xa directamente:
—Son da Coruña e hai un par de meses cheguei da Arxentina cun encargo importante dunha amiga. Ela naceu alá, aínda que os seus pais eran galegos; hai xa uns anos que morreron. Sabe que a súa nai era desta zona e que a única familia que lle queda aquí é un tío chamado Manuel Ruzo. Quería saber se estaba vivo para contactar con el.
—Manuel Ruzo… Sóame moito, pero é que aquí ese apelido é moi común —respondeume amabelmente.
—A miña amiga díxome que tiña un bar ou unha tenda nalgún lugar preto de Curtis. Non sei se ese dato pode axudar.
Cando o estaba pensando, un dos clientes, o que estaba sentado na mesa máis afastada lendo o xornal, dixo alzando a voz e sen deixar de mirar a prensa:
—Seguro que é o que vive na Cabra, non sabes, o que tiña o bar pegado á estrada que vai a Santiago.
—Pero alí non hai ningún bar —dixo outro dos clientes.
—Agora non, pero hai anos había un —insistiu o lector.
—Pero quen dis, o da perruca? —agora quen falaba era un home entrado en anos.
—Xusto.
—Pero non morrera?
—Non creo. O que pasa é que debe ser moi maior e xa non sairá da casa.
Atando cabos considerei que era a única posibilidade que tiña. Os datos coincidían: un home maior que se chamaba Manuel, que tivera un bar…
—E como fago para ir a ese lugar?
—Non sabe onde está A Cabra? Colla a estrada que vai a Santiago e a uns tres ou catro quilómetros xa chega ao lugar. Ao pouco de chegar, á dereita hai unha casa vella que ao mellor aínda conserva o letreiro, pero leva pechado moito tempo. Pregunte alí a ver se ten sorte.
Sentinme obrigado polo favor e pedinlle que me cobrase os cafés como agradecemento pola información. Apurei o meu e saín na procura do antepasado de Edita.
Tiña razón, tres quilómetros xustos. E aos poucos metros do sinal unha casa vella cunha explanada diante a modo de aparcadoiro.
Debía ser esta. Non conservaba o rótulo que anunciaba o bar, ou o que fora, pero si uns soportes oxidados enriba da porta de entrada. Era máis ben pequena, de planta baixa e un andar. Perdera a pintura da fachada había moito tempo, o cal acrecentaba aínda máis o seu aspecto descoidado. O caleiro soamente recollía as augas de medio tellado, que tiña pedras colocadas cada pouco sobre vellas tellas do país. As fiestras estaban protexidas con contras de madeira a medio pechar. Non parecía que estivese habitada; de todos os xeitos, tiña que asegurarme. Se non había ninguén, seguiría camiño e preguntaría na próxima casa.
Petei forte na porta xa que non había ningún timbre nin aldraba. Agardei. Volvín a picar. Outra vez a esperar. Un último intento. Cando estaba a piques de dar a volta, oín unha voz fráxil que saía do outro lado:
—Siiiiiiiii?
—Ola, bo día. Veño a darlle un recado a Manuel Ruzo. Dixéronme que vivía aquí.
Non oín nada e pensei que debería seguir dando explicacións, aínda que fora coa porta de por medio. Polo menos agora xa tiña a certeza de que alí vivía xente. Cando ía falar de novo oín o ruído dun ferrollo. Entreabriuse a porta o suficiente como para ver unha muller vella e pequeneira vestida con roupa escura, cun pano cubríndolle o pelo e cun mandil. Miroume de arriba a abaixo, pero non aos ollos.
—Veño a falar con Manuel Ruzo de parte dunha sobriña que ten na Arxentina.
Abriu a porta de par en par e agora si que me fitou cunha mirada desconfiada. Logo dun intre dubitativo achegouse ás escaleiras que conducían ao sobrado e berrou:
—Manuel, baixa. Hai un señor que quere falar contigo.
Non oín ningunha resposta. De súpeto a vella desapareceu da miña vista. Alí ficara eu na soidade daquela estancia en penumbra. Apenas vía algo. De socato un raio de luz entrou e iluminou a estancia, a muller abrira a única fiestra que había. Foi así que puiden ver a humildade do cuarto. Efectivamente, noutrora iso debeu ser un bar. Conservaba unha vella barra de madeira, unha cociña de ferro coa cambota ennegrecida, unha pía de granito para fregar os cacharros e os restos dun chineiro. Do teito de madeira, ademais das teas de araña, penduraba unha lámpada, e nas paredes non había máis que un vello almanaque que se correspondía cos meses de xaneiro e febreiro de 1961, moi deteriorado pola humidade pero no que aínda era perceptíbel o debuxo dunha ama de casa amosando unha ensalada e dúas botellas de Coca-Cola. Na parte superior, un lema: “¡Más por su dinero! Coca-Cola Grande.”
Os ruídos no sobrado provocaron que a miña atención se desviase cara ás escaleiras. Oíanse pasos pesados, lentos. A voz rouca dun home tatexou:
—Xa baixo!
E comecei a ver ese home de abaixo a arriba, primeiro polos pés, as pernas, o corpo… Viña en zapatillas sen axustar e os calcetíns cinguindo aos nocellos uns calzóns longos, de corpo enteiro, como eses que vemos nas películas de vaqueiros. Custáballe baixar os chanzos, polo que esta estampa foise proxectando pouco a pouco, como a cámara lenta.
Cando o vin por completo decateime de que se acababa de erguer, tiña barba de varios días e…, comprendín por que se referían a el como o da perruca!
—E logo, que é o que quere?
Non lle puiden contestar de inmediato, era incapaz de desviar a miña mirada do que levaba posto sobre a cabeza e tampouco estaba moi seguro do que me acababa de preguntar.
—Eh… Estiven hai un par de meses na Arxentina e alí coñecín a unha sobriña súa. Chámase Edita Medina Ruzo, e contoume que o único parente que tiña en Galicia era un irmán da súa nai, de nome Manuel e que vivía preto de Curtis. Pediume que o localizara, xa que tiña intención de escribirlle para poñerse en contacto con el.
Acabou de atar unha vella bata e axustou a perruca unha vez máis. Sen prestarme atención preguntoulle á muller que hora era. Eu esquecérame dela por completo e instintivamente busqueina coa mirada; non a atopei ata que oín a súa voz detrás miña:
—Son as doce.
Manuel encolleu os ombreiros e alzando discretamente a cabeza preguntoume como o localizara. Díxenlle que me deran as indicacións nun bar que había na entrada de Curtis.
—E para que quere poñerse en contacto comigo despois de tantos anos?
Antes de que eu lle contestara xa se adiantou el como querendo rematar a conversa:
—Eu pouco me lembro da miña irmá. Era unha nena cando marchei ao servizo militar, despois morreu a nosa nai e foi cando ela marchou para alá. E eu quedei aquí ao coidado de todo. E non lle hai máis historia.
A situación facíame sentir incómodo. O lugar era tenebroso, escuro, sucio… O ambiente que se respiraba, denso, húmido… E aínda por riba o tío de Edita queríame despachar canto antes. De non ser porque eran vellos sentiría incluso medo. Malia iso, insistinlle:
—Non sei, gustaralle saber das súas raíces, que lle conte cousas da familia…
—Mire, a nós dános igual e non queremos saber nada dela. Cóntelle que non nos atopou, que xa morremos, ou o que queira.
—Pero, señor, eu non lle podo mentir.
—Dígalle que somos moi vellos e que xa nos queda pouco de vida. Non lle estamos para recibir nin escribir cartas. Despois de nós xa non lle quedará ningunha familia, así que non se moleste.
Agora si que quería saír daquel lugar canto antes. Despedinme, subín ao coche e seguín a estrada en dirección a Santiago sen preocuparme do camiño de volta á miña casa. Aínda estaba asimilando a situación que acababa de vivir.
Cando estaba cavilando na carta que lle tería que escribir a Edita vin un sinal que me indicaba que As Travesas estaba a 22 km. Sen pensar se era o mellor camiño xirei á dereita. A estrada era bastante máis estreita e non estaba ben asfaltada.
Cando levaba un par de quilómetros, máis ou menos, un señor maior que ía camiñando case polo medio da estrada, vestido con traxe, pucha e o paraugas pendurado do colo da chaqueta, paroume en seco alzando o seu caxato.
—Para onde vai vostede? —preguntoume sen máis.
—Para As Travesas —contesteille sen capacidade de reaccionar xa que ía ensimesmado pensando nas miñas cousas.
E sen máis, abriu a porta do coche e subiu.
—Que ben, así xa me deixa en Xanceda. Vou ao mercado e semella que vai chover.
Ao ver que non lle dicía nada, seguiu co seu interrogatorio:
—Vostede non é de por aquí, verdade?
—Non, señor, sonlle da Coruña.
Superado o pasmo, agora que o tiña preto de min, referendei a primeira impresión. Estaría a piques de chegar aos oitenta, se non os pasaba, aínda que che estaba ben rufo. Seguro que o traxe que vestía era o das ocasións: festas, feiras, enterramentos… Ía ben afeitadiño, mais a pesar da colonia o seu cheiro deixaba moito que desexar. Posibelmente eran os zapatos, pisaría bosta, non sei. Malia a friaxe da mañá ben medrada abrín a ventá do meu lado e soportei o fedor o mellor que puiden.
Nada máis chegar ao campo da feira espetoume con voz de mando:
—Déixeme aquí.
Abriu a porta, deume as grazas e dirixiuse cara aos postos das queixeiras. Nin tempo me deu para lle corresponder á despedida.
Antes de emprender a marcha abrín tamén a ventá da outra porta, necesitaba renovar o ambiente. Aínda me quedaba un bo anaco antes de chegar á casa, pero de seguro que me pasaría o tempo de contado!
Ilustración de Eduardo Manuel Seoane Riveira
