UNHA GOLETA PANTASMA EN FONTÁN

Aínda que a situación de guerra contra Inglaterra obrigaba a un permanente estado de alerta, a tranquilidade do lugar facíalles sentir absurda a súa presenza naquel anticuado e case inhabitable posto.

Pero aquel día, por fin!, ían ter unha pequena novidade que os sacara da rutina habitual: fronte á Punta de Carnoedo,
unha goleta descoñecida superaba a medio trapo a Pedra de Arnela, que aliñada na distancia coa Punta da Cabana, nas inmediacións da Pasaxe do Pedrido, marcaba o rumbo seguro cara ao fondeadoiro de Fontán. Amoreáronse entón os soldados no alto do medio baluarte norte do castelo, tratando de albiscar algún movemento hostil na goleta, cuxas liñas a algún veterano soldado con pasado mariñeiro pareceulle identificar como de feitura portuguesa, aliados por entón do inimigo inglés. Non obstante, dúas lanchas de pesca parecían escoltar a curta distancia a goleta, aparentemente apoiando as súas manobras de achegamento cara a Fontán.

Como proba inequívoca de levar ao temón un bo coñecedor dos cursos da ría, ao chegar ao punto exacto no que un aliñamento marcado ao lonxe polo penedo do areal de Marín, en Perbes, sinalaba o momento e lugar para o imprescindible cambio de rumbo cara á Punta de Corbeiroa, a goleta manobrou con precisión, e pasando fronte ao illote do Carcabeiro e as propias baterías do castelo de Fontán, recolleu a cangrexa para, coa axuda das lanchas que a acompañaban, fondear definitivamente a distancia prudencial da Pulgueira.

Diante da mirada expectante da veciñanza, as dúas lanchas dirixíronse cara á beira ata varar no areal ao pé do inestable cantil de Fontán, ao tempo que un pequeno destacamento baixaba dende o castelo na procura de información. As tripulacións das lanchas pronto foron recoñecidas, especialmente un dos seus patróns, o veterano mariñeiro de Miño Juan do Baliño, habitual integrante das compañías que da outra banda se constituían anualmente para a costeira da sardiña, encargadas de subministrar a materia prima para a fábrica de salgadura do catalán Ramón de Horta, sita na Ribeira e Porto de Miño.

Ademais da autoridade militar do castelo de Fontán, tampouco tardou en chegar ao lugar, alertado pola novidade, o piloto e máis poderoso armador local, Antonio de Tie, aos que Juan do Baliño e o seu compañeiro Juan Lorenzo se apresuraron a relatar o sucedido:

Tras saíren a faenar aquela madrugada dende o porto de Miño como de costume, albiscaran ao lonxe no medio do mar aquela goleta, semellando atoparse á deriva ou en dificultades. A medida que se achegaban a ela, sorprendía non ver tripulación na cuberta nin movemento ningún, e manténdose nas súas lanchas a distancia prudencial observándoa, e despois de deliberar sobre que facer, determinaron achegarse ata ela e, coas debidas precaucións, subir a bordo para comprobar que sucedía.

Como a goleta non presentaba aspecto de sufrir unha vía de auga que ameazara con botala a pique, o temor era grande por se a tripulación sucumbira a algún tipo de enfermidade contaxiosa. Pero a miserable vida de mariñeiros que eles levaban, especialmente naquela época do ano na que a paralización da costeira da sardiña facía tremer as súas precarias economías domésticas, era motivo suficiente como para arriscarse e aproveitar aquela ocasión para solucionar unha boa tempada, cun rescate que só se presentaba unha vez na vida.

A inquietude pronto trocou en agradable sorpresa, cando o valente mariñeiro que subira a inspeccionar o barco non só confirmaba que non había ninguén a bordo, senón ademais que as adegas se atopaban repletas cun valioso cargamento de trigo en perfecto estado.

Por sorte, o feito de que a goleta aparellara velame de coitelo permitía que con moi poucos homes puideran levar a cabo as tarefas de manobra con ela cara a un porto seguro, e a pesar de ter máis preto os fondeadoiros de Ares ou Redes, optaron por non complicarse con manobras na travesía, deixándose empurrar paseniño polo nordés cara a outro fondeadoiro que coñecían ben: Fontán.

Os veciños de Fontán escoitaban atónitos o relato daqueles mariñeiros de Miño, envexando a sorte que tiveran de toparse con semellante regalo inesperado. Mentres, algúns dos soldados da dotación do castelo xa se preparaban para subir a un bote e achegarse ata a goleta para proceder á súa inspección. Pola súa banda, Antonio de Tie, que tomara boa nota de todo o relatado, saía con dirección a Betanzos para informar o comandante do distrito, do que dependían os portos de Sada e Fontán.

Pero o certo é que os funcionarios do distrito de Betanzos debían de andar moi atarefados, porque os días foron pasando e ningunha autoridade asomaba pola ribeira de Fontán para dar as agardadas instrucións. A bordo da goleta, algúns soldados encargábanse da súa custodia, e uns mariñeiros mantíñanse de garda para actuar día e noite sobre os cabos das áncoras e evitar que o borneo provocado pola baixamar a acabara embarrancando na Pedra do Porto, ou que a preamar e o nordés os espetaran contra a Pulgueira se as áncoras garreaban no fondo de lama e area. Máis de dez días pasaron naquela situación de impase, que coa chegada do plenilunio de abril aumentaba a tensión dos mariñeiros a bordo, xa que as mareas vivas facían que a profundidade da auga no fondeadoiro de Fontán variara entre os vinte e dous ata os trinta e seis pés dúas veces ao día.

Ata que o domingo 14 de abril apareceu o tenente de navío Francisco Carranque, Axudante Militar de Matriculados, comisionado para investigar o caso. O tenente Carranque portaba unha orde do auditor de Guerra autorizándoo para levar a cabo o inventario daquela goleta pantasma, pero tamén outra orde do Capitán Xeral do Reino de Galicia que obrigaba a gardar corentena aos mariñeiros e soldados que permanecían a bordo dela.

Rematado o inventario, tres días máis tarde autorizábase o desembarco do trigo, empregando para o traslado da carga un bote embargado para tal fin ao mariñeiro Juan Cerezo Pequeño, e sendo depositados os sacos nos inmediatos almacéns de salgadura da sociedade dos empresarios cataláns “Juan Ortoll, Miró y Cía.”.

As pescudas administrativas tamén empezaban a dar os seus froitos. Entre a documentación atopada a bordo, unha declaración datada en Rianxo en febreiro do ano anterior identificaba a goleta como a “Aguia do Douro”, propiedade do veciño do Porto Bernardo José de Oliveira, que lla vendera en pública poxa ao armador da Pobra do Deán Antonio Benito Santos Reigosa, quen renomeara a nave cun moito máis mariñeiro “Nuestra Señora del Carmen”, alias “Anfitrite”. Tamén foi atopada unha licenza concedida en Vilagarcía de Arousa ao capitán Florencio Otero, autorizándoo a navegar polas augas da provincia de Santiago. Xunto a aqueles documentos, un enigmático e inintelixible escrito, que tardaron tres días en descifrar, xa que estaba escrito… en inglés!

O documento en inglés, unha vez traducido, aclaraba o que sucedera: a goleta cargada de trigo fora apreixada en plena travesía polo cúter inglés “Frisk”, cuxo capitán, unha vez apoderado da nave e comprobada a mercadoría que transportaba nas bodegas, deixara testemuño por escrito de ter ordenada a liberación da presa, alegando apiadarse da escaseza de trigo que sufrían os españois. Era sen dúbida un xesto de hipócrita humanidade, xa que non consta que aquela fora unha época de especial penuria nas nosas terras. Realmente, o botín non era apetecible para o corsario inglés, e o manexo da goleta apreixada ata un porto aliado só lle causaría problemas e atrasos na chegada ao seu destino final nas augas do Mediterráneo.

Co armador da goleta identificado, e coñecidas as circunstancias da súa perda fronte ao inimigo inglés, os mariñeiros de Miño empezaron a temer que as súas esperanzas de obter un bo rescate podían esvaecerse, polo que despois de facer declaración formal de todo o acontecido ante un escribán de Ares trasladaron unha solicitude de cando menos parte do valor da carga ás autoridades da Coruña, pregando que se procedera á pública poxa da goleta e da súa carga, para pagarlles a eles a recompensa.

Pero tampouco tardaron en aparecer os apoderados do armador pobrense pola Coruña, reclamando a devolución da goleta coa súa carga, aceptando pagar aos mariñeiros de Miño unha indemnización polo rescate, como así fixeron o vinte de maio daquel ano de 1805. Dese xeito o armador recuperou a súa goleta, que levou áncoras coas bodegas baleiras baixo o mando do capitán Otero o día cinco de xuño, tras recibir unha detallada relación dos gastos que supuxera a súa custodia e vixilancia.

Mais…, que pasou coa valiosa carga de trigo depositada nos almacéns de “Juan Ortoll, Miró y Cía.” de Fontán? Pois ben, o destinatario da carga era o rico empresario ribadense e dono das Reales Fábricas de Sargadelos Antonio Raymundo Ibáñez, que, advertido da situación na que se encontraba o seu cargamento, esixiu que se levase a cabo a súa pública poxa e que lle fora entregado o importe recadado.

A poxa efectivamente levouse a cabo, pero para entón xa eran moitos os que desexaban un bo belisco daquel pastel: o armador esixía a Ibáñez o pago do frete, os cataláns esixían o pago pola utilización dos seus almacéns en Fontán, o práctico do porto quería a súa parte, os mariñeiros de Miño queixábanse de que a cantidade que se lles aboara polo rescate era insuficiente, e ata o mariñeiro Juan Cerezo Pequeño reclamaba unha indemnización polo embargo temporal do seu bote.

O asunto, como era de agardar, rematou nos tribunais; inicialmente nos da Coruña, de onde o caso foi trasladado en apelación a Ferrol, e de alí finalmente aos tribunais de Madrid, onde aínda estaba a ventilarse tres anos máis tarde…