OS TEMPOS SON CHEGADOS

Era unha mañá fresca, iso a pesar de que estabamos xa en pleno mes de xullo. A primeira hora a praza estaba valeira, apenas un par de homes paseaban descansados sobre os respectivos bastóns. Ao lonxe, dous xornalistas e un fotógrafo agardábamos ás portas dos Xulgados sentados nun banco de madeira ao que lle faltaban algunhas partes. Un deles, seguramente logo de ver o micrófono con capuchón amarelo que eu levaba nunha bolsa de tea, achegouse para preguntar. 

—Logo que foi? 

—O xuízo de Meirás —respondín aínda cun auricular na orella dereita e outro pendurando no pescozo—. 

—Xa —quedou pensativo, mirando para o meu móbil e para o aparello que empregamos as radios para conectarnos a unha emisión en directo e contar o que acontece—. Algo dixeron no parte esta mañá—. 

Marcharon andando como se a cousa non fora con eles. 

A praza da parte vella dos xulgados é un espazo diáfano perimetrado por árbores que posúe tres entradas diferenciadas. Todas elas facilitan unha parte esencial do traballo dos xornalistas: correr detrás dos avogados, investigados, testemuñas e demais persoas que os membros da prensa consideremos interesantes para poder «asaltar» namentres camiñan e poder así sacar en limpo algunha declaración que trasladar aos nosos ouvintes ou lectores despois. 

Ao pouco de estarmos alí comezarían a facer acto de presenza algúns dos protagonistas das seguintes horas e días. Os avogados dos Franco foron os primeiros en chegar. Todos os días seguían o mesmo ritual, logo de tomaren un café nunha cafetaría próxima recollían cadanseus maletíns escuros e tranquilamente camiñaban até as portas dos Xulgados da Coruña sabendo que a prensa agardaba por eles. Ese día e a esa primeira hora da mañá, Luís Felipe Utrera Molina, avogado principal dos Franco, sabíase protagonista. 

—Expectativas de cara a este xuízo? 

Utrera Molina, que levaba un pin dourado á esquerda da americana e que non logrei identificar, pousou no chan o maletín, colleu aire e nunha declaración de menos de dous minutos, moi ben preparada, resumiu o titular, entradiña e corpo que todos os medios sacamos como primeira peza informativa ese día. Con boas expectativas e agardando defender os intereses da familia. Non, non era un xuízo político, que ninguén se equivocase. Si, tranquilos porque estamos seguros da nosa posición. 

Así comezou a primeira xornada dun xuízo que se desenvolveu ao longo de catro días e polo que pasaron testemuñas de todo tipo, dende amigos da familia (entre eles o ex alcalde de Sada, Ramón Rodríguez Ares), veciños de Meirás, historiadores ou expertos xuristas. Catro días dun xuízo histórico (permitídeme esta palabra non sempre acertadamente empregada) cuxa sentenza coñecíamos a principios de setembro baixo o convencemento de que, independentemente do resultado, ía ser recorrida. 

Algo menos de dous meses empregou a maxistrada Marta Canales para elaborar as preto de 400 páxinas de sentenza nas que estima todas e cada unha das demandas do Estado, representado en todas as súas administracións. Un texto no que establece que Franco actuou «de mala fe» inscribindo como súa unha propiedade que lle fora entregada como agasallo en tanto que Xefe de Estado por parte das elites políticas e económicas do momento. Aínda queda un longo percorrido para que a sentenza sexa firme. Con todo, aí queda o simbólico dun xulgado coruñés establecendo que as Torres de Meirás son patrimonio de todos e non dos herdeiros do ditador. 

Seguir o xuízo foi toda unha experiencia, a cabalo entre as leccións de Historia Contemporánea e Dereito. Entre o exposto polos avogados das distintas administracións e os avogados dos Franco atopamos a Historia de España, Galicia, A Coruña e Sada. Décadas de cambios políticos (sempre latentes durante os catro días de sesións) e un arquivo inabarcable. Neste sentido queda moito traballo por facer no eido da recuperación da Memoria Histórica, ou da Memoria sen apelidos. Do relato de Carlos Babío e Manuel Pérez (editor desta revista) cómpre destacar as dificultades para recuperar documentos históricos. 

Falta documentación, algunha porque desapareceu por diversas causas; porque algunhas institucións, como a Casa Real, non facilitan o seu acceso; porque os arquivos municipais -coma o de Sada- son máis unha desorde de papeis que un centro de documentación. Unha vez máis atopamos a unha administración escurantista, á que lle costa en amplo sentido, estar do lado dos cidadáns. Con todo, é grazas a Carlos e Lito, á súa extensa exposición como testemuñas, que coñecemos ese «ambiente de opresión» que se viviu na Sada da Guerra Civil. 

O transcurso deste xuízo foi tamén o relato de decenas de familias e a vida dunha vila na que o propio alcalde, Toribio Pollán, publica un bando advertindo que «lamentaría tener que incluir a algún sadense en la lista negra que por orden del excelentísimo gobernador general se formaran con los malos patriotas que niegan su concurso a esta obra […] que no quede ningún ciudadano por hacer su aportación por pequeña que sea ya que esto podría interpretarse como desafección al glorioso movimiento salvador de nuestra amada patria». Os avogados dos Franco argumentaron a isto que no todo el mundo estaría en contra (sic). 

Recuperar Meirás non vai ser doado. A inmensa dificultade desta disputa patrimonial queda resumida cunha frase das conclusións presentadas polo Avogado do Estado, Javier Suárez: «o tempo da historia non é o tempo dos homes». Por ese momento tamén agardan Isaac e Abraham. Con todo, os tempos son chegados.