Analía Ávarez González
García Lorca co elenco de 45 días y 30 marineros
Veu por un mes e quedou seis, é difícil irse cando se atopa un espazo onde espallarse e expresarse, no que se é querido e admirado e sobre todo gózase de amizades con quen xogar e rir en noites trasnoitadas. É certo que a súa presenza en Bos Aires avivou o furor do público para encher o Teatro Avenida para gozar e sufrir con Vodas de sangre, interpretada pola Compañía de Lola Membrives, tamén é certo que foi Membrives a que alugou a pequena habitación 704 no “Hotel Castelar”, a uns pasos do teatro, para que Federico se concentrase en rematar a obra que sería o próximo éxito de venda de billetes, e foi ela a que controlou os seus progresos na escrita, pero tamén é certo que o poeta atopou en Bos Aires un ambiente de calorosa acollida. En 1933 a súa voz escoitábase na radio, todos os días aparecía a súa foto na prensa e o seu paso polas rúas de Bos Aires era interrompido polos saúdos de xente que xamais fora ao teatro. Os xornalistas pugnaban por conseguir unha nota ou unha foto para o xornal do día seguinte. Porque desde antes da súa chegada e despois da súa partida, Lorca foi o suceso de Bos Aires. Viaxou a Montevideo, que lle pintaron como unha cidade tranquila, e o foi ata que chegou Lorca e os xornalistas arxentinos que o seguiron sumáronse aos uruguaios e ao público para facelo sorrir e desexar a intimidade do anonimato. El mesmo abraiábase do interese que espertaba a súa presenza, tal como escribiunas cartas á súa nai. En Bos Aires coñeceu ao chileno Pablo Neruda, Amparo Mom, Raúl González Tuñón, Norah Lange, Oliverio Girondo e María Rosa Oliver, que foron os seus compañeiros inseparables neses días porteños.
Con eles riu, conversou, xogou e ata se disfrazou de mariñeiro na presentación do libro de Norah Lange 45 días e 30 mariñeiros. Tamén se atopou con Victoria Ocampo, Jorge Luis Borges e Alfonsina Storni e moitos representantes da cultura do Río da Prata. Con Ramón Gómez de la Serna, que estaba de paso por Bos Aires, rememorou as camiñadas e faladoiros madrileños.
Vivía coa potencia da mocidade, Neruda tiña 29 anos e Federico 34, e compartían a paixón pola literatura e a arte. Cando a fins de 1934 Neruda se instalou en Madrid, García Lorca presentouno no ambiente literario e Neruda abriu a súa “Casa de las flores” aos poetas porteños e aos amigos de Federico como Maruja Mallo.
A escritora e xornalista María Rosa Oliver lembra que ao coñecelo persoalmente, o que máis lle chamou a atención foi o extraordinario brillo dos seus ollos e das fazulas, con cor e lustre de mazá, o sorriso aberto e a gargallada frecuente. O seu aspecto, tal como se esperaba, era impecable, e os seus paseos de andar cadencioso, moi frecuentes.
No barco escribiu a conferencia Juego y teoría del duende, unha das catro conferencias que daría en Bos Aires. O 20 de outubro de 1933 en Amigos da Arte, apelou ao seu dicir poético para mostrar a forza que nutre a xitanos e flamencos. Non é o anxo nin a musa, senón o “duende” o que sae das entrañas do poeta.
El ángel deslumbra, pero vuela sobre la cabeza
del hombre, está por encima derrama su
gracia y el hombre, sin ningún esfuerzo realiza
su obra o su simpatía o su danza…La musa
dicta, a veces sopla. Ángel y musa vienen
de fuera, el ángel da luces y la musa da formas.
En cambio el duende hay que despertarlo
en las últimas habitaciones de la sangre. Y
rechazar el ángel y dar un puntapié a la musa…
La verdadera lucha es con el duende.
O 27 de marzo de 1934 saíu o barco que o levou novamente a España, pero antes, ás 2 da madrugada, cando xa remataran a función e a cea, presentou para os seus amigos no “hall” do teatro “Avenida”, o Retablillo de San Cristóbal, a función de monicreques adaptada á realidade e aos personaxes porteños. Lorca comezaba a volver a España, estrañaba “A Barraca”, esa compañía universitaria tan exitosa que fundou, e tamén o aire de familia do que lle gustaba gozar. Esa noite non houbo sono e unha multitude acompañouno ao porto.
Posiblemente moitas foron as causas do seu éxito tanto na venda de billetes como nos círculos culturais e na rúa coa xente común. O seu talento era arrasador, a claridade e beleza da súa poesía, a imaxinación creativa, o manexo da palabra, a súa actitude lúdica, a súa ollada, a súa simpatía e o seu porte son características innegables, pero ese lume, esa paixón que espertaba e segue provocando hoxe en homenaxes aos 85 anos do seu paso por Bos Aires ten que ver co “duende” lorqueano.
Federico García Lorca non tiña un anxo nin un fada, el era o “duende” que vivía do seu corpo e el sabiamente deixaba que o desbordase para que crease con palabras. O “duende” de Lorca sobreviviuno e é o único que segue cortando co coitelo ata o fondo e deixa saír o sufrimento e a anguria con beleza.
O poeta nunha intervención radiofónica en Bos Aires. Fotografías achegadas pola autora