O ORADOR GALEGO MÁIS BRILLANTE DO SÉCULO XX

Xavier Alcalá
De novo quixera mostrar o meu agradecemento á revista Areal pola oportunidade de expor experiencias e vivencias. Se na publicación anterior me ocupaba da figura única de Manuel Antonio (Cholo) Rey Flórez, nesta vou dar uns flashes sobre quen foi cualificado coma “o orador galego máis brillante do século XX”, Ramón Suárez Picallo. E, cunha mestura de ledicia e tristeza, fágoo en referencia ao amigo Cholo.
Entre os anos 1994 e 2000 mantiven correspondencia pública co meu amigo a través da revista Galicia en el Mundo, medio de comunicación indispensable para os transterrados nos tempos en que o papel impreso aínda mandaba. Había moito que o Cholo e eu andabamos a pensar en recoller as cartas-crónicas que escribiamos nesa revista. O seu pasamento precipitou que a Editorial Medulia suxerise publicar as miñas cartas, proposta á que se uniu Galicia en el Mundo.


Dada a lonxitude do texto de 219 cartas, decidiuse dividilo en dous tomos. O primeiro xa estará na imprenta cando se publiquen estas notas en Areal. As referencias a Ramón Suárez Picallo repítense nelas. Como mostra vallan as de catro cartas do primeiro tomo. Sirvan para que o público coñeza quen, cando e onde, se falou do grande sadense na miña presenza. Tómense coma a miña homenaxe a el, aos que del me falaran e ao meu inesquecible “Cholo da Patagonia”.

Carta nº 10

Sorpresas namoradoras en Buenos Aires

12 de abril 1994

Desde que me despedín de ti no rebumbio da Avenida Lavalle, á porta do despacho de Xosé Manuel Castelao, a miña vida por Buenos Aires estivo chea de sorpresas namoradoras. Se cadra, alguén me pode querer mal por eses pagos porteños de tanta galeguidade; pero son moitos os que  me aprecian,  os que me mostran a súa amizade fraterna, o seu cariño de familiares. Como che me doe, Cholo amigo, ter que retornar ao meu de veras…
E aquí estamos xa, sentindo ruxir o temporal, que levou xente e estragou o paseo marítimo de don Paco o Desgaleguizado (ao que Xoán Ignacio Taibo lle propón un cambio de apelido, do Vázquez galego ao Velázquez castelán). Impaís traumático e traumatizante…
Pero volvamos á nosa separación, que teño moito para contarche do acontecido desde aquela. E vaiamos ao primeiro, aos novos fillos de galegos que coñecín: homes que tal se saben, que coma tales se defenden, que fan contrapunto ao libro dos chistes sen graza e cargados de insidiosa intención do suposto Muleiro.
Mariángeles Fernández recomendárame en Madrid  falar con Carlos Penelas, poeta que se ocupa das relacións públicas da Fundación Favaloro. Funo ver e falamos: contoume do seu pai, cabreiro en Coirós, emigrante triunfador, personaxe de portentosa mente, capaz de lle transmitir ao fillo unha “xeografía mítica” da Galicia ancestral que o poeta recolleu no seu volume Betanzos de los Caballeros. Deixeille os meus libros galaico-arxentinos con recendos míticos, e unha man tendida para sempre.
Silvia Gil, comadre dos nosos amigos Aguiño e irmá de Jorge Gil, o realizador de vídeo do Tres Arroyos bonaerense que vive na Coruña, presentoume a Gerardo López Alonso, profesor de Ciencias da Información na Universidad Austral. O seu pai foi Gerardo López Méndez, anarquista “acomodado”, bancario, cheo de inquedanza intelectual que lle herdaría o fillo. Na casa de López Méndez eran asiduos Blanco-Amor, Suárez Picallo e Pita Romero. Ao profesor López Alonso no seu día tentouno a revolución anarquista da Patagonia. Imaxinarás, logo, para onde derivou a nosa conversa…
Valeria Pavón Pereyra, responsable da exposición Libros galegos para o Mundo na Biblioteca Nacional, presentoume o xefe de prensa da institución, Eliseo Castiñeira de Dios, natural do “acabamento da Terra”, de Ushuaia. Este Eliseo, amigo de Eliseo Alonso, mestre das letras miñotas, conta a historia dunha avoa redeira coa que se iniciou a peripecia familiar de Galicia na Tierra del Fuego; e fala con orgullo de todos os Castiñeira de Dios, xente de alto rango na cultura arxentina. Tamén lle deixei os meus libros, sen faltar entre eles Latitude Austral.
Ben. Por hoxe abonda. Chama a eses amigos. Todos saben de ti. E non demores en enviarme o orixinal desa novela comodorense e galega da que me falou Moncho Aguiño como dándoa por rematada.

Carta nº 26

Carbón (enerxía) e viño (alegría)

2 de agosto de 1994

Hai uns días chamoume desde Comodoro Rivadavia Carlos Alberto Moreno, con motivo do Día do Amigo, o cal moito agradecín. E díxome que aí, no Chubut, vos estaba a nevar.
Nesta España húmida non neva; vai unha calor pesada, con sol e sen el, que nos recorda o subtrópico. O pasado venres viaxei co Pedro Cabo á fronteira falsa do Sur de Galicia. Fomos ver as marabillas do Pazo da Almuíña, en Arbo. Miramos os socalcos cheos de vide, admiramos as pedras dos antigos, catamos un viño fresco, de adega con temperatura uniforme todo o ano e cubas de proceso feitas en aceiro inoxidable, portugués.
Unha calor maxestosa enchía o val do Miño paterno, tocábase coa man Portugal, recendía a uva e amor á terra santa, verde, fulxente, agarimadora do río que xa se precipita na última carreira cara ao mar.
Falamos da Patagonia, da chilena, da que vive de costas á vosa coma esa Galicia de alén-río viviu para esta durante séculos. Manuel Domínguez, señor da Almuíña, ten intereses pesqueiros no Puerto Chacabuco de Chile. Manuel coñece ben as terras da fin da América Austral, estivo en Punta Arenas, viu espantos da natureza. Recomendeille que, na próxima viaxe a aquela cidade chilena, vaia visitar a tumba de Antonio Soto, o ferrolán que armou a Revolución Anarquista da Patagonia…
O Pedro Cabo contounos as orixes da fortuna familiar, dun avó que inventou negocio grande: o de distribuír carbón (enerxía) e viño (alegría) en paralelo: carboería e viñería porta con porta nunha Lisboa finisecular. Seu avó foi o primeiro en distribuír viños verdes portugueses. Portugal débelle a un galego o atrevemento de dar a coñecer os seus caldos máis distintivos, hoxe facedores de patria polo mundo e hai un século arrecunchados nas aldeas do norte.
Patria. Fiquei abraiado cunha casete do Arquivo Sonoro de Galicia. Nela veñen tres discursos, de Rodolfo Prada presentando a Ramón Suárez Picallo, deste presentando a Otero Pedrayo e de Otero despedíndose da súa xira pola Arxentina… ¡Que voz a de Suárez Picallo, que pronuncia galega, que capacidade de fiar o discurso! Prada faille de escudeiro, Otero fica eclipsado.
No caso de Ramón Suárez Picallo voltamos ao que nós tantas veces temos falado, e no que este día, en Arbo, insistía Pedro: estas tribos do noroeste peninsular están sobradas de visceralidade, son agresivas con quen ten dotes de intelixencia maior. ¿Por que o xornalista, sindicalista, deputado, orador, que foi Ramón Suárez Picallo non é “figura importante” na Galicia das dúas bandas do Atlántico?
Na súa voz atronadora pode estar a explicación…
Noticias do verán español, Cholo querido: o sueste morre de sede, transvasan uns ríos noutros. O presidente da Mancha, casado cunha galega, propón levar o líquido da vida de Galicia a Murcia, para non lle tocaren no seu. O Pedro Cabo, economista e filósofo, non para de advertirnos: “Habemos ter unha fin de século moi dura”.

Carta nº 33

O centenario de Suárez Picallo

20 de setembro de 1994

Por fin, ¡albízaras! Soou o teléfono e escoitei a voz indubidable do galego que fai vida entre mapuches no deserto patagónico, preto de onde se produce o milagre das baleas e os lobos mariños… Xerminal Filgueiras chamoume para ficar cun vello amigo dos dous, Antonio Santamarina, tradutor ao castelán da miña primeira novela de ambiente arxentino, Nos Pagos de Huinca 
Loo.
Unha rara emoción envolveume e alá fun, ao encontro nunha esquina da Ronda do Outeiro, no medio da Agra do Orzán coruñesa, onde os topónimos se volven todos en contra dos castrapizadores.
Na esquina do encontro e na hora en punto estaban o Xerminal e o seu irmán Xosé, e mais o Santamarina, retomando conversa abandonada en Buenos Aires hai demasiadas décadas. Xunteime a eles e fomos dar nunha adega, e libamos ribeiro pola cunca e falamos, falamos… ata que chegou o momento de voltarmos cada quen á nosa realidade particular.
Choviñaba mansamente na Coruña de fin de verán e unha melancolía grande me acompañou mentres o Antonio me traía no seu coche para a casa, contando como o Xerminal e el fundaran as Mocidades Galeguistas da Arxentina. Acababa de estar con tres homes que conservan a vontade xuvenil de facer a contrafío cando xa son avós; estivera con tres galegos activistas na emigración, dos que berraban forte en defensa da súa peculiaridade mentres outros –tan galegos coma eles– agachaban a cabeza na idea de, así, conseguiren un mellor pasar na terra que os acollera.
Unha vez máis, afirmeime na verdade de que os galegos pertencen a dúas razas, que se mesturan e dan resultados varios. Pero que ao final non se notan nos detalles externos senón na calidade do oculto e fundamental.
Os Filgueiras e Santamarina teñen unha historia que penso relatar con máis detalle para Galicia en el Mundo. Aqueles quedan alá, Antonio hai unha ducia de anos que retornou e vive entre nós. Pero todos foron novos, militaron, esforzáronse para que o Centro Provincial Coruñés existise no marasmo porteño. E velaron o cadáver do seu mestre maior, coruñés, mariñán e mariñeiro, Ramón Suárez Picallo
Andei a remexer na biografía do home da voz atronadora e vin recordar algo que xa tiña en mente desde hai tempo: de aquí a unhas semanas, o 4 de novembro próximo, vaise cumprir o centenario do nacemento do xornalista, político, avogado, animador cultural, orador, pai da patria, lector empedernido, empurrador coma o vento da travesía que facía voltar os barcos das Américas a esta terra de emigrantes.
Espero, Cholo querido, que alguén se lembre de Ramón Suárez Picallo, defensor de obreiros. Agardo a celebración do seu centenario. E se ninguén llo celebra, celebrarémosllo ti e eu.
Habería que saber se esta figura senlleira da galeguidade tivo algunha vez contacto con outra, a do loitador Antonio Soto. No tempo e no espazo coincidiron, en Buenos Aires e nas lonxuras do sur. Mira por aí, a ver que descobres. 

Carta nº 38

O orador galego máis brillante do século XX

25 de outubro de 1994

Veño de Santiago e chove, mansamente. Polas rúas  de pedra densa, choviñenta, atopei moitas persoas queridas: un fillo meu estudante, o Xosé Manuel Beiras cavilante, o Manuel Lara, que, incapaz do desacougo, mira polas enerxías alternativas do país… Santiago é un elemento máis da miña xeografía urbana. Reparto a vida entre as avenidas coruñesas que cheiran a mar e as rúas compostelás onde a Historia contrasta coa xuventude dos seus trinta e cinco mil estudantes.
Galicia, Cholo, é cada vez máis pequena; as comunicacións viarias e as telecomunicación van afastando de nós a sensación de arquipélago en terra firme. Lembro que cando comezou a Televisión de Galicia decatámonos de que, por primeira vez na historia deste país quebrado (de poboación e fala incriblemente homoxéneas), unha persoa das beiras brillantes do Miño podía ver como son as costas pálidas do Cantábrico galego. A Televisión Española negara a posibilidade de sabermos como era o  noso mundo inmediato…
E agora imos a máis. Hoxe estiven en Santiago negociando asuntos relacionados cos multimedios e cos sistemas de comunicación integrais de alta capacidade. Preocúpanos que, na nova realidade que vén, cada centro urbano se conecte cunha malla tupida pero non haxa comunicación entre centros. Galicia ten que facer un segundo esforzo, coma o da Televisión Galega, para que cheguemos a vela coma cidade única (mentres o ministro das obras públicas gaña pulsos políticos e demostra o movemento andando: abrindo licitación de autoestradas de portaxe…).
A falar de vellos galeguistas, direiche que poden ficar tranquilos os nosos amigos que non esquecen a defensa de Galicia na Arxentina. O sindicato nacionalista vai homenaxear a Ramón Suárez Picallo no día en que se cumpra o centenario do seu nacemento, en Sada, na súa casa natal de Veloi. A Converxencia Intersindical Galega lembrouse de “o orador galego máis brillante deste século, voz da emigración na Arxentina”. ¿Vaise facer algo nesa república austral?
Recibín carta amable de María Esther Vázquez, senlleira figura da galeguidade en Buenos Aires. Mandáralle eu nota sobre Ernesto Guerra da Cal, de quen imos falar en Ferrol coa achega sorpresa de Xosé Rubia Barcia. Cando a saúde da xornalista llo permita, habémola traer para que nos fale da súa vivencia inesgotable a carón dos grandes da vida cultural no alén mar…
Ando a pensar nunha especie de inventario de fillos salientes da galeguidade que, se non poden emigrar de volta, polo menos deben vir ensinar e compartir ensinanzas na  Matria de orixe. Cando veña o Adolfo Lozano para a inaugurar o monumento a Bieito Cupeiro, voullo falar. Se a idea calla, espero que o axudes.
Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *