OS IRMÁUS NA CULTURA GALEGA

José-Mª Monterroso Devesa

INTRODUÇOM 

O escrevermos para o Areal da Asociaión Cultural Irmáns Suárez Picallo déu-nos pé a esculcar em dicionários e histórias várias para comprovar, mais umha volta perplexos, a quantidade de parelhas fraternais que, seja polo ambiente familiar, for por excepçom, pola mera coincidência, enriquecerom e enriquecem a nossa cultura, muitas delas passando desapercibidas. 
Cultura na mais ampla acepçom do termo. Nem sempre cultura propriamente galega em dous ou três casos de irmandade. Daí que, do centenar destas parelhas que fomos quem de localizar, nunca exaustivos, escolhéramos um mangado entre eles, pondo o foco nos já dessaparecidos, o suficiente para ilustrarmos tam curiosos casos de fraternidade cultural e/ou mesmo política… 
Desenvolveremos, pois, este elenco por ordem cronológica e dando apenas umhas pinceladas sobre cada um dos elementos constitutivos do grupo familiar, mesmo limitandonos por mor do espaço breve que umha revista proporciona. 
O SÉCULO XIX 
1. Temos como primeira parelha aos irmáus corunheses De la Sagra Peris. Bem conhecido, nom tanto em profundidade como de nome, o polígrafo RAMÓN DE LA SAGRA (1798-1871). Nada conhecido polos nosos lares seu irmáu mais velho, emigrado à futura República Oriental del Uruguay, JOAQUÍN DE LA SAGRA (1784-1851). Se aquel dedicou a sua atençom, além doutras criaçons, à história de Cuba, este, avogado, tivo longa actuaçom nos primeiros anos de dita república, sendo mais lembrado pola refundaçom do Hospital de Caridad (1825), o que lhe valéu o mote de padre de los expósitos. 
Poderá argüir-se que que aportarom à nossa cultura ou à nossa língua: directamente nada, mas indirectamente derom prestígio aos nomes de Galiza e Corunha, o qual tem abondo a ver co feito cultural. De origem familiar forâneo (pai andaluz, mai valenciana), a avó paterna, María Seoane Sánchez de Fisteus-Cúrtis era. 
2. Deixando os AÑÓN PAZ (Nicolasa e Francisco), os COLMEIRO PENIDO (Miguel e Manuel), os VALLADARES (Marcial e Avelina) ou os CHAO FERNÁNDEZ (Eduardo e Alejandro), centremo-nos, já nos eidos do galeguismo cultural e no campo precursor, nos irmáus Camino Sigüer, neste caso três: ANTONIO CAMINO (Corunha?, 1818) figura no Álbum de la Caridad. ALBERTO CAMINO (Ferrol, 1820 -1861) é o mais importante deles e o mais prolífico em galego (para comezar no mesmo Álbum). Quanto a DOMINGO CAMINO (Compostela, 1827-1879), tido por curmáu, seria irmáu e tamém poeta galego circunstancial.
3. Agora é que topamos cos verdadeiramente transcendentais irmáus composteláns De la Iglesia González, radicados ambos na Corunha. ANTONIO MARÍA DE LA IGLESIA (1822-1892), docente, director de Galicia. Revista universal de este Reino, foi um dos primeiros antólogos da poesia e a literatura galega em geral com El idioma gallego, su antigüedad y vida, e impulsor dos Jogos Florais de 1861. Quanto a FRANCISCO MARÍA DE LA IGLESIA (1827-1897) é um dos precursores pola sua produçom na língua do país, salientando a sua A fonte do xuramento (1882), o histórico primeiro drama em galego. 
4. Outros irmáus de destaque forom os herculinos PUENTE BRAÑAS (José e Ricardo, curmáus de Alfredo Brañas), como os composteláns TAFALL ABAD (Rafael e Santiago), os pontevedreses RODRÍGUEZ SEOANE (Luis e José) ou os SARALEGUI MEDINA (Leandro e Manuel), mas agora toca fixarmo-nos nos composteláns Brocos Gómez. 
ISIDORO BROCOS (1841-1914) é um dos grandes escultores e talhistas galegos, professor de Modelado de Picasso na Escuela de Artes y Ofícios corunhesa. No entanto, MODESTO
BROCOS (1852-1936), foi pintor em vários países, acabando por se radicar no Rio de Janeiro, tendo incursionado na literatura espanhola cum romance (Viaje a Marte) na linha das sociedades utópicas. (É bom recordar que Luís Seoane, filho dum Seoane Brocos, tomou esse seu apelido como seudónimo ocasional). 
5. Toca-lhes o turno agora aos pontevedreses Muruáis Rodríguez. Ambos som bem mais recordáveis como activistas da cultura, através do jornalismo e as tertúlias, do que como criadores. ANDRÉS MURUÁIS (1851-1882), morto ainda novo, e JESÚS MURUÁIS (1852-1903) eram curmáus de Filomena Dato Muruáis (sepultada, como é sabido, no vizinho camposanto de Moruxo). 

O SÉCULO XX 
6. Poderíamos falar dos irmáus músicos e corunheses BALDOMIR RODRÍGUEZ (Francisco, emigrado ao Uruguai, e José), mas detenhamo-nos nos irmáus Vaamonde Lores, do tamém vizinho Ouces. 
FLORENCIO VAAMONDE (1860-1925) foi poeta e temperám tradutor para galego de vates grecolatinos. Quanto a CÉSAR VAAMONDE (1867-1942), inclinou-se pola História galega, sendo nomeado cronista oficial da Corunha. (Cita-se um terceiro irmáu, Carlos, poeta em espanhol).


7. Deixando outras parelhas fraternas, tales os PÉREZ CASANOVA (Sofía e Vicente), os GARCÍA ACUÑA (Fernando e José), os PARADA JUSTEL (Pio e Ramón), os PIÑEIRO GROBA (Mariano e Saturnino) ou os CASARES QUIROGA (Arturo e Santiago), cada qual nas actividades mais dispares e mais ou menos galeguistas, aqui traemos aos composteláns-com raízes Taibo em Perilhoirmáus TAIBO GARCÍA.
LUIS TAIBO (1877-1954), médico e músico radicado em México -e asaz esquecido-, de profusa obra, entre a que é de evocar o seu hino galego sobre letra de Alfredo Brañas, muito popular no momento. E VICTORIANO TAIBO (1885-1966), bom poeta que ultimamente vem sendo lembrado, com um prémio literário co seu nome, por um colectivo de Morgadáns-Gondomar, onde exercera o magistério.
8. Sem esquecermos os irmáus TENREIRO RODRÍGUEZ (Ramón e Antonio), citemos já aos viveirenses Villar Ponte, embora, de ANTÓN VILAR PONTE (1881-1936) e RAMÓN VILAR PONTE (1890-1953) e a sua importáncia na vida de Galiza seria ocioso falarmos. (A Asociaçom que nos convoca acolhéu recentemente, entre as suas publicaçons, um caderno dedicado a Ramón).
9. Se acaso menos conhecido é um dos irmáus Dieste González (Gonçalves em origem): referimo-nos ao escritor uruguaiano EDUARDO DIESTE (1882-1954), coa infância e juventude em Rianxo, na bem estudada tertúlia com Castelao, mas radicado finalmente naquela república. Quanto ao rianxeiro RAFAEL DIESTE (1899-1981) tamém nom é necesário extender-nos, afortunadamente bem vivo entre nós.
10. Para recalarmos nos irmáus vilanovenses (da Arousa) Camba Andréu. FRANCISCO CAMBA (1882-1948) e JULIO CAMBA (1884-1962), escritores maioríssimamente em castelhano, este jornalista com a sua pegada humorística de estirpe galega, universalmente assi considerada, mas pertencendo á literatura espanhola. (Bem documentado está o seu antigaleguismo). 
11. Os irmáus composteláns IGLESIAS VILARELLE (Josefa e Antonio) dam-nos passo aos corunheses Carré Alvarellos (filhos de Carré Aldao: de caste lhes vinha!), nada menos que três e os três praticamente monolíngües em galego: UXÍO CARRÉ (1885-1967), LEANDRO CARRÉ (1888-1976) e LUIS CARRÉ (1898-1965), todos escritores de diversos géneros, este último cumha biografia de Curros, Leandro o mais sinalado, nom só como lexicógrafo e dramaturgo, mas como etnógrafo, reiteradamente publicado e traduzido, polas suas Lendas galegas tradizonaes, e cofundador, com Ángelo Casal, da editorial Lar de tam boa memória. 
12. Deixando no seu quefazer artístico ou científico aos irmáus pontevedreses SOBRINO BUHIGAS (Carlos e Ramón) e seus curmáus CAMPO SOBRINO (Fernando e Enrique), abordemos aos irmáus corunheses Madariaga Rojo. SALVADOR DE MADARIAGA (1886-1978), ensaísta espanhol de nível internacional, co seu arquivo doado ao Instituto Cornide de Estudios Coruñeses, e EMILIO DE MADARIAGA (1887-1920), malogrado escultor de quem cabe citar entre nós o busto do Médico Rodríguez, na corunhesa praça de Ourense. Sendo forâneo seu pai, embora fosse luguesa sua avó paterna Castro, corunheses eram por linha materna. 
13. Os MARTÍNEZ-RISCO MACÍAS eram ourensáns (Manuel, médico no exílio francês, e Sebastián, o presidente da RAG, sobrinhos de Marcelo Macías) e curmáus de Vicente (Martínez-)Risco; em tanto os artistas DÍAZ BALIÑO, a médias ferroláns e corunheses (Camilo, Indalecio, Ramiro, Germán, Dolores) alcançam toda umha marca polo seu número de cinco; por sua parte, os RODRÍGUEZ PASTOR ZACHARIAS VON DER MEDEN (Antonio e Margarita, que ficarom num híbrido Pastor de la Meden), forom filhos do banqueiro e mecenas corunhês Ricardo Rz. Pastor… 
…Cronologicamente dando a quenda os irmáus SUÁREZ PICALLO (Ramón e José Antonio), do que seria redundante falar aqui na sua própria revista, evocadora permanente deles… e dam pé aos irmáus Prieto Nespereira, ourensáns e artistas: JULIO PRIETO (1896-1991), o grande gravador e a quase desconhecida compositora musical, radicada na Argentina, OBDULIA PRIETO, da que nem as datas vitais sabemos. 
14. Deixando atrás os irmáus RUBINOS RAMOS (José e Antonio, aquel poeta em Cuba) e PARGA PONDAL (Salvador e Isidro), introduzimo-nos de cheio no século passado com persoagens nadas nessa centúria. Assi, os irmáus BOUZA BREY (Fermín e Luis) permitem-nos desenvolvermos os ourensáns irmáus De las Casas Blanco. 
ÁLVARO DE LAS CASAS (1901-1950) radicou-se em Buenos Aires, alternando na sua obra literária galego e espanhol: adoita-se esquecer que exercéu como secretário da primeira Asociación de Escritores Gallegos (Ourense, 1930, nom precisamente de Escritores em Língua Galega, tal a actual). Quanto a AUGUSTO MARÍA CASAS (suprimindo “de las”) (1906-1973), estabelecido em Barcelona, foi fundamentalmente poeta. Temos por irmáu deles ao filósofo SATURNINO CASAS BLANCO (n. 1913). 
15. Que dizer dos irmáus Mallo, nados GÓMEZ GONZÁLEZ (filhos de Justo Gómez Mallo): o protagonismo da pintora viveirense MARUJA MALLO (1902-1995), mesmo homenageada estoutro mês pola nossa Asociación cum jeitoso caderno, restou brilho à personalidade do escultor tudense CRISTINO MALLO (1905-1989). 
16. Som de destacar agora os irmáus alaricanos Suárez Fernández: JOSÉ SUÁREZ (1902-1974), o fotógrafo de sona internacional (passando desapercibida a sua autoria do famoso retrato de Unamuno recostado na paisagem), muito tempo exiliado na Argentina e no Uruguai, e MARCIAL SUÁREZ (1918-1996), narrador. 
17. Irmáus, bem conhecido um mais do que o outro (como já estivemos vendo), forom os FERNÁNDEZ GARCÍA-ARMESTO (Felipe – Augusto Assía- e Fermín), os TORRADO ESTRADA (Adolfo e Ramón), os LORENZO FERNÁNDEZ (Xocas e Xurxo) ou os CASTROVIEJO BLANCO-CICERÓN (José María e Concha). Paremo-nos agora nos irmáus tudenses ÁLVAREZ BLÁZQUEZ. 
De família longamente protagónica nas letras nom só galegas, aí temos a: DARÍO ÁZ. BLÁZQUEZ (1910-1979), médico e escritor, XOSÉ-Mª ÁZ. BLÁZQUEZ (1915-1985), o mais destacado, poeta, narrador, investigador literário, antólogo, editor, cronista oficial de Vigo… , EMILIO ÁZ. BLÁZQUEZ (1919-1988), tamém poeta, e ÁLVARO ÁZ. BLÁZQUEZ (1921-2005), gravador (Serigrafía Gallega). 

18. Em falando de artistas plásticos, detenhamo-nos nos irmáus corunheses Fernández Granell, ambos radicados nas Américas, cadaquém na sua: EUGENIO GRANELL (1912-2001) e MARIO GRANELL (1915-1991), ambos pintores (e tamém narradores), aquel coa sua fundaçom compostelá. 
19. A seguido dos MARTÍNEZ BARBEITO (Carlos e Isabel, mesmo o seu irmáu arquitecto Juan María), podemos deternos nos irmáus ourensáns Prego de Oliver Domínguez: ADOLFO PREGO (1913-2000), o dramaturgo em espanhol, e, sobretodo, o excelso pintor MANUEL PREGO (1915-1986). 
20. Sem esquecer as irmás, tamém ourensás, Vázquez Iglesias: DORA VÁZQUEZ (1913-2010), poeta e narradora de literatura infantil, e PURA VÁZQUEZ (1918-2006), destacada poeta. 
21. Deixando, injustamente, outras tantas parelhas fraternas, tales os MEIJIDE PARDO (Antonio e María Luisa), ou os BONET CORREA (Choncha e Antonio), reparemos nos García Alén: ALFREDO GCÍA. ALÉN (1923-1981), arqueólogo, e LUCIANO GCÍA. ALÉN (1928-2015), etnógrafo. 
22. E para rematarmos apresentamos-vos aos irmáus Ruibal Argibay (ainda viva a cantante Ángeles): JOSÉ RUIBAL (1925-1999), vanguardista dramaturgo em espanhol, e MERCEDES RUIBAL (1928-2003), pintora. 
A ACTUALIDADE 
Chegada é a hora de pôr ponto final e simplesmente relacionarmos até quatro dezenas de conjuntos fraternas, já contemporâneas (a maior parte vivendo hoje entre nós), sempre por ordem cronológica. 
− Cores Trasmonte, Baldomero e Ventura. 
− Sueiro Rodríguez, Jorge Víctor e Daniel. 
− Rielo Carballo, Isaac e Nicanor. 
− Bugallal Vela, Jaime, Pilar e Isabel. 
− Laredo Verdejo, José Luis, José María e Carlos. 
− Chao Rego, Xosé e Ramón Luis. 
− Quesada Porto, Antonio, Fernando e Jaime. 
− Mayer Viña, Enrique e Santiago. 
− Moralejo Álvarez, Remedios, Juan, José Luis e Serafín. 
− Ónega López, José Ramón e Fernando.
− López Facal, Joán e Xavier. 
− Casabella López, Xosé Manuel, Ra(Miro) e Xan. 
− Costa Beiro, Alfonso e Nacho. 
− Rodríguez Baixeras, Xavier, Rafael, Antonio e Enrique. 
− García Vilariño, Andrés e Rosa. 
− Santos Gayoso, Enrique e Xácome. 
− Rubia Alejos, Xoán e Francisco. 
− Ledo Andión, Xosé Luis e Margarita. 
− Guisán Seixas, Esperanza, Carmen, Joao e Rosa. 
− Navaza Blanco, Xavier e Gonzalo. 
− Taibo Arias, Nacho e Carlos. 
− Álvarez Cáccamo, Xosé María, Alfonso, Celso e Berta. 
− García Negro, Carme e Pilar. 
− Costa Gómez, Xosé María e Antonio. 
− Fernández Freixanes, Víctor e Xosé María. 
− Valle-Inclán Alsina, Xaquín e Xavier. 
− Romero Masiá, Ana e Rafael. 
− Juega Puig, Santiago e Juan. 
− Correa Corredoira, Xavier e Xulio. 
− López Valcárcel, Xulio e Xesús. 
− Fernández Senra, Xulio e Mariló. 
− Martínez Pereiro, Carlos, Paulino e Xosé Luis. 
− De Toro Santos, Suso e Xelís. 
− Sánchez Pereiro, Xosé Manuel e Luis. 
− Cermeño Baraja, José e Ana. 
− Lama López, Xavier e Mª Xesús. 
− Murado López, Antonio e Miguel Anxo. 
− Villar González, (Arxi)Miro e Rafael. 
− Lema Mouzo, Rafael e Xosé Manuel. 
− Creus Andrade, Juan, Estevo e David. 
− Rábade Villar, Mª do Cebreiro e Abe(lardo). 
− Trigo, José Manuel e Ramón. 
BIBLIOGRAFÍA ESENCIAL 
AA.VV. (Vilavedra, D. coord.).- Diccionario da Literatura galega – I Autores, Vigo, 1995. 
AA.VV.- Gallegos. Quién es quién en la Galicia del siglo XXI, El Correo Gallego, Compostela, 2002. 
AA.VV.- Gran Enciclopedia Gallega, 1ª ed. 
Carballo Calero, R.- Historia da Literatura galega contemporánea, 2ª ed., Vigo, 1975. 
Couceiro Freijomil, A.. Diccionario bio-bibliográfico de escritores, Compostela, 1951-1954. 
González, A. & González, X.- Diccionario de funcionarios escritores en galego, Compostela, 2006. 
Buscador de GOOGLE.

Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *