Quijote
“–Ei… Señor Cura! Cando poderemos ver ó santo?”
Orixinal de M. Suárez de Concha
Inda que máis morto que vivo, el segue en pe, manténdose impertérrito no seu sitio de sempre na rúa Linares Rivas de Sada. Verdadeiramente dáme pena velo así de abandonado. Son tan bos os recordos que gardo, vividos entre a súas catro paredes…!
Mira que paso veces e veces por diante e, por mais que agudizo os oídos, nada escoito que non sexa o rebulir dalgún rato o cousa parecida. Sen embargo, a xente segue a dicir que nas tardes tristes de inverno, nas horas de sesta, ou de anoitecida, ou de amencer…, dalgún xeito, cando ninguén asoma os fociños por diante dos enferruxados peches da súa fachada, escóitanse os doces compases dun acordeón. Tamén aseguran que non pode ser outro instrumento que o de “Toño de Pazos”, polo seu característico soar, máis preto dunha gaita galega que dun acordeón. Cousa que non parece estraño supor, xa que, ata a que desapareceu para sempre, non había día no que Toño deixara de pasar polo seu querido “Salón Moderno” para tocar unha peza
* * *
Toño xa dende pequeno foi un rapaz fóra do normal. Andaba sempre a facer as cousas máis enrevesadas que se poida imaxinar: cortáballe os cornos aos caracois, as patas de diante ás ras, arrincáballe os ollos ás lagartas, e mesmo lle prendía lume as plumas das galiñas coma as pallas do palleiro. Así que, despois de estar a piques de esborrallar a choza da eira por prenderlle lume, e fartos coma estaban de todo canto nada ben facía o Toño, os pais del deron en pensar que aquel rapas seu ou era o mesmo diaño o tiña o demo no corpo. Con tal desacougo, foron pedir consello ao crego da parroquia por se lles daba algunha solución. Este recomendoulles facer un viaxe co neno a terras de Melide. Polo visto, tiña oído falar, para casos dos que eles se queixaban, dun santo moi milagreiro que non deixaba sen curar a ninguén que fora ata a súa capela, levando, iso si, moita fe e, a non faltar, un bo agasallo. Así pois, en canto mercaron un rosario cas contas de prata e a cruz de ouro, que lles pareceu dabondo para contentar ao santo, emprenderon o viaxe cara Ás terras de Melide. Pero, meus pobres!, nada afeitos a viaxar, chegaron tan cansos e suorentos que, tanto o pai coma a nai de Toño, decidiron deixar para outro día o encontro co santo. De tal maneira que, non sen medo as falcatruadas que o seu fillo puidera cometer en casa allea, foron buscar unha fonda na que pasar a noite. Preguntándolle á xente, moi amable por certo, topáronse cun home viúvo que ofreceuse a darlles acomodo de balde. De tal xeito que, ó pouco tempo, case sen darse conta estaban comendo queixo con pan e bebendo viño na casa daquel bo home.
Quen sabe se por medo as labazadas que puidera recibir dun santo cabreado ou porque aquela situación lle era descoñecida, o Toño estábase a portar de marabilla. Así que, pola mañá cedo despois de almorzar, e sen ter que avergoñarse de ningunha cousa estraña, despedíronse do viúvo con moito agradecemento, aínda que nada lles puidera indicar da capela milagreira que andaban a buscar, pois nada coñecía por aqueles arredores que puidera parecerse ó que eles se referían. Entón foron preguntar polas tendas e pola rúa, pero ninguén lles daba razón do sitio ata que alguén os mandou falar con Don Aquilino, o párroco da igrexa de San Pedro, dicíndolles: “se don Aquilino, que é un home moi erudito, non lles sabe do sitio ese, poden estar seguros que ninguén mais por aquí poderá sabelo”. Efectivamente, don Aquilino, ben que sabia! O caso é que o lugar non era no mesmo Melide, polo que o párroco, poñendo voz de párroco, lles explicou moi circunspecto:
-O que vostedes tanto desexan atopar é a “Capela da Mota”. Esta, encóntrase nunha carballeira nas aforas de Arzúa e o santo tan milagreiro que alí se venera é San Bartolomeu.
Ledos por ter ao fin xa sabido a onde dirixise, foron coller o coche de liña, pero cando chegaron xa no había servizo ata pola tarde.
Despois das esperas, do novo viaxe ata Arzúa, e de preguntar a uns e outros, deron ao fin coa desexada “Capela da Mota”. Pero a ermida estaba pechada e nada facía supoñer que naquela tarde alguén fora a achegarse por alí. Mais, por unha vez, a sorte púñase do seu lado:
-Ei… señor cura! Cando poderemos ver ó santo? -Berroulle o pai de Toño a un crego que saía pola porta da sacristía que, no fondo dun lateral da igrexa, daba ó atrio.
-Mañá! Mañá, pola mañá! Co canto do galo despéchase a porta! -Contestoulles.
Logo, con moita pachorra, reveloulles segredos e milagres daquel lugar e púxoos en coñecemento do que haberían de facer no día seguinte que, casualmente, era o máis grande da romaría en honor do San Bartolomeu naquela ermida.
Cando chegaron ao día seguinte, aquela capela agochada no medio dunha inmensa carballeira, sen máis compañeiro que un espido cruceiro, semellaba ter sido descuberta por todo os tolos habidos e por haber. Uns facían carantoñas cos beizos, outros cos ollos; uns engruñaban os ombreiros ou excitábanse cuns espasmos que daban medo; algúns ouveaban coma animais e moitos deles camiñaban arrastrándose de xeonllos cara a ermida. Cando chegou o momento da bendición liberadora, todos aqueles endemoñados tolos, axeonllados e xuntos diante do altar maior, coma mandara o crego, semellaban cochos nas mans dun matachín cravándolles o santo. Neses momentos todo o mundo berraba na igrexa. O cura pasáballes unha replica do santo polo lombo e gritaba: “Fóra deste corpo, Satán! Louvado sexa Deus!” Entón todos os fregueses contestaban tamén gritando esaxeradamente: “Louvado sexa! Louvado sexa!”. Namentres aqueles toliños axeonllados, presos dun fervellar convulsivo, de cando en cando, saían axitados, correndo e votando fora de si os males que amosaban, coma se foran escorrentados dende o mesmo inferno.
Pero Toño, cando lle pasaron o santo polo lombo, nin fervía, nin ouveaba, nin saíu correndo. Con paso maino volveu xunta aos seus pais que, coma coma toda axente na igrexa, berraban elevando os brazos: “Milagre…! Milagre…! Milagre…! Toño estrañábase dos abrazos que lle daban e de toda aquela esaxeración colectiva. Nin nada saíra do seu corpo, nin da súa alma, nin nada extraordinario sentira non sendo o medo que lle impoñía a exacerbación daquel cura pasándolle o santo polo lombo. Arrelado co desvarío daquela xente e con algo máis de sentido común que eles dicíase a si mesmo: “Non sei que fago aquí, nesta tolemia, se o único mal que levo dentro é o de ser un rapaz”.
Xa de volta en Sada, e tal como ían transcorrendo os días, deron en pensar que, dende logo, algo tiña pasado, pois Toño agora era coma un anxo. O pai daba por ben empregados os cartos que lle levaran polo rosario de prata e, de cando en vez, oíaselle reflexionar cos seus: “Arre demo!, que nunca mellor dito…, custar, custou, pero pagou a pena”.
O que si se facía raro era que, dende a volta de Arzúa, o neno non paraba de argallar con calquera cousa que puidera soar. Facía música cos carabullos ocos da horta, coas cunchas da praia, coas bucinas, con cornos, con peites, coas latas do aceite, coas botellas de anís… con calquera trebello co que puidera obter un ritmo musical. Ningunha outra ansia máis enchía o tempo de Toño, de tal modo que pasou, de folgazán neno a folgazán mozo, nunha continuidade imperceptíbel. Coa mesma velocidade imperceptíbel chegáballes, enchida de doenzas, a vellez aos pais. Ao vello levouno axiña un cancro e, de seguido, a muller morreu coa pena. Entón, véndose só, sen máis habilidades que facer soar instrumentos, foise encerrando en si mesmo. Pasaba as horas e as horas… na praia ou no monte, sempre tocando algo completamente só. Soamente se achegaba ata o centro da vila, como un can amedrentado, nas horas do xantar. Encollido e coa mirada cara o chan, púñase diante dos bares ata que alguén, compadecido, ofrecíalle algo que comer. E así un día e outro ata que “Toño de Pazos” se foi convertendo nun personaxe grotesco, inda que entrañábel, da vila de Sada.
-Tómalle unha cunca, Toño! Achégate a nos que imos facer unha foliada! -dicíanlle os mariñeiros e a xente dos bares para que lles tocara algunha cousa que cantar- E, como canto máis viño tomaba mellor tocaba, a xente dáballe de beber a esgalla. De tal xeito que, como el non lle facía ascos ao viño, acababa sempre cos ollos perdidos arrastrando polas beirarrúas o seu mal vivir.
Un bo día un músico da orquestra que actuaba no “Salón Moderno” deixoulle tocar o seu acordeón. Toño, que endexamais tivera nas súas mans un instrumento tan complicado coma aquel, e que ninguén lle dixera nunca como facer para que soara ben, comezou a tocar cunha perfección que os deixou a todos ensimesmados. Sacáballe un son especial e morriñento coa dozura da gaita galega e o agarimo dunha muiñeira. O músico, abraiado polo que acababa de escoitar, regaloulle o acordeón e prometeulle levalo a tocar ao mesmo “Salón Moderno”.
Dende aquel día Toño converteuse noutro home: arranxou a súa presenza, deixou de beber e buscou traballo como puido co seu acordeón. Tocaba na rúa, nas vodas, en calquera festa e maiormente -que era o que mais lle gustaba-, ía animando nos barcos para facerlle aos mariñeiros a faena mais levadeira. As loanzas da dozura da música que facía correron de boca en boca de tal xeito que viña xente dende moi lonxe só por escoitalo. El non deixaba día sen tratar de pasar a tocar polo “Salón Moderno”. Alí, pregábanlle que se achegara, podendo ser, máis ben ao remate da sesión, pois a xente apiñábanse por escoitalo e, maiormente, segundo acaba de tocar marchaban.
A reputación de Toño espallouse coma unha gripe. Calquera que o escoitara tocar infectábase co doce agarimo da súa musica e convertíase en voceiro contaminador. Pero a pesar da fama e de chegar a ser un personaxe famoso, xamais renegou dos seus. Non deixaba de ir tocar aos barcos de mariñeiros e un bo día pasou o que sempre pode pasar no mar: a bravura dunha tormenta votounos a pique. Daquel transo salvouse un mariñeiro que contaba que, mentres se afundían, el seguía tocando e tocando. A súa musica seguiu soando coma un soño de esperanza no medio do ruxir das ondas e do estallar des lóstregos no mar. Aquel náufrago, non achaba explicación ao xeito de ter escoitado a música todo aquel longo tempo que pasara de loita contra as ondas enfurecidas ata ser rescatado, cando, co barco xa afundido, nada sólido vira polo seu arredor. De feito, endexamais nin-guén volveu a ver, nin vivos nin mortos, ao resto dos náufragos, incluíndo a Toño.
* * *
-Dígame…?
-Non dicías que xamais escoitaras a doce musica do “Toño de Pazos”?
-Certo…! E logo…?
-Pois… vente axiña! Está soando coma nunca soou… Achégate onda min e trae a cámara de fotos. Estou diante do “Salón Moderno”. Está ardendo…!
-Qué dis…? Vou correndo!