Antonio Sandoval Rey
Ás veces custa albiscar ao lonxe durante un bo anaco. Por exemplo, máis alá das primeiras ondas. Salvo que chame alí a túa atención o perfil da outra beira bañado polo sol da tarde. Ou un barco que acaba de saír ao mar rumbo ao seu caladoiro, ou que regresa dunha noite de dura faena. Ou que voe veloz polo centro da ría unha vela de surf, ou cabecee un iate, ou brote un arco iris como debuxado nunha acuarela infantil. E aínda así, volvemos pronto a mirada cara o inmediato. Non pasamos demasiado tempo mirando de preto? Adheridos ao brillo da televisión, o ordenador ou o teléfono móbil. Sen outro horizonte que as paredes do noso lugar de traballo ou do noso fogar. Atentos ao vehículo que circula xusto diante. Pendentes dos problemas e desgustos de hoxe mesmo, sen case pensar no que será a nosa vida dentro duns anos. Ou a das persoas que queremos. Ou a de quen, malia que levarán o noso mesmo sangue, xa non coñeceremos. A nosa familia do futuro.
Cando alcanzas certa idade, ás veces empezas a perder vista de preto, e tes que poñer lentes. Son necesarias para enfocar mellor o máis contiguo. O oftalmólogo recoméndache entón que, como exercicio, acostumes a levantar cada pouco a mirada cara o afastado. É unha sa ximnasia para as túas pupilas, para a túa retina. A idea é tender a vista cara a maior distancia posible e xogar a identificar e numerar o que alí vas descubrindo.
De seguir o seu consello, acabas por atopar moitas cousas. Por exemplo, paxaros. Andoriñas, cirrios ou estorniños voando entre as azoteas e o ceo. Ou parrulos. Parrulos na beira da praia, coas gaivotas, as garzas, ás veces os cullereiros. E, sobre todo en inverno, outros parrulos máis alá. Moito máis alá. En metade da ría, a medio camiño de Miño.
Eses parrulos afastados son moi diferentes dos lavancos que viven os meses de frío a carón da praia. Para velos mellor, precisarás uns prismáticos. Incluso un telescopio. Descubrirás daquela unha tribo de ducias deles. Aparecen e desaparecen co vaivén das ondas igual que un mostrario de boias escuras. Non semellan moi negros? Sono. De feito, en castelán dinlles “negrones comunes” a estes pentumeiros. De súpeto, deixan de verse. Desapareceron. A onde marcharon? Pero se non voaron!
Están mergullados. Todos a un tempo. Mergúllanse polo fondo da ría na procura de alimento, creando ao seu xeito unha coreografía submarina que só eles poden ver. Ao pouco, emerxen de novo. Tamén todos á vez. De forma tan ordenada que parecen seguir as ordes dun instrutor.
Os pentumeiros son grandes, robustos. Parrulos de mar. Nunca entran a lagoas ou encoros. Esixen un ambiente tan salgado como o das sardiñas. Os machos locen no peteiro unha gran mancha amarela, moi vistosa de preto. As femias son máis discretas. De tons marróns, as súas fazulas son pálidas. As aves novas parécense a elas.
Veñen ata aquí cada outono dende moi lonxe. De tan lonxe que resulta case imposible dimensionar esa distancia coa imaxinación. Cando á noite dormen arrolados pola marusía, cos peteiros baixo esas ás tan escuras, quizais soñen con aqueles lugares remotos: tundras siberianas en aparencia infinitas nas que a primavera dura pouco máis que un pestanexo.
Estes pentumeiros que naceron en Siberia e pasan o inverno fronte a Sada dinnos coa súa presenza varias cousas. Todas as aves fano. As andoriñas fálannos da chegada da primavera e do outono. Os lavercos da nosa praia, da pradaría submarina de Zoostera que se estende onde a area se cubre de mar, un ecosistema de enorme valor ecolóxico que funciona como casa berce de numerosas especies de peixes e de marisco.
O que os pentumeiros nos din, por exemplo, é que as fronteiras do mundo non son exactamente como nos ensinaron: as súas viaxes anoan esta ría á tundra siberiana como se tal cousa. Tamén nos advirten que temos que estar atentos ao que facemos co planeta. Que como fan isto? Pois con aritmética elemental. Con sumas. Con restas.
Para comprender iso que nos din hai que sumar cantos son os da súa tribo cada inverno. E a continuación comprobar se ese número se mantén ano tras ano. Isto facémolo os ornitólogos dende hai varias décadas, contándoos dende aquí ou dende Miño. Pois ben: o resultado é que van a menos. Moi a menos. É máis: nunca se censaran tan poucos coma este último inverno.
Non é algo exclusivo desta ría. Sucede en todo o sur de Europa. No norte, en cambio, hai cada vez máis. Xa non chegan tantos como antes en outono ata aquí. Quedan máis arriba. O clima invernal alí non é para eles tan severo como antes.
A nosa ría acolle a principal poboación estable de pentumeiros do norte de España. Hai años contábanse varios centos. Este mes de xaneiro eran só unhas ducias. De aí que debamos telos moi en conta. Entre outras cosas, para escoitalos. Para saber o que nos din coa súa crecente ausencia de hoxe. Ou coa recuperación das súas cifras mañá. Ou coa súa desaparición, se é que tal cousa sucede. De ser así, con eles non só perderíamos unha parte fundamental do noso patrimonio natural e da nosa paisaxe. Quedariámonos ademais sen unha conexión co planeta. Co que o planeta nos di a través deles.
Por iso mirar cara os pentumeiros, escoitalos, é un bo exercicio. Un exercicio non tan diferente do que recomendan os oftalmólogos cando che din que mires ao lonxe cada certo tempo se precisas poñer lentes para a presbicia. Consiste por exemplo en reflexionar sobre se cada un de nós, no noso día a día, contribuímos ao cambio climático ou o combatemos de verdade. En consecuencia, tamén é un exercicio de compromiso. De compromiso, entre outros, con quen xa non coñeceremos, aínda que levarán o noso mesmo sangue. É dicir, coa nosa familia máis afastada. O seu planeta será o que nós lles deixemos. Non o dubides: tamén eles preguntarán aos pentumeiros. Quererán saber qué ocorreu nesta época nosa, e por que fixemos o que fixemos. É dicir, se ao escoitar os síntomas de que algo ía mal quixemos, ou non, corrixir os nosos erros.
Imaxes desta publicación: Exemplares de femia e macho de parrulo pentumeiro común (Melanitta nigra)
