ESTUDOS XENEALÓXICOS: A FAMILIA SUÁREZ PICALLO

A
xenealoxía é, as máis das veces, unha ferramenta coa que reconstruír as nosas
propias orixes familiares; un traballo abondo laborioso que responde a ese afán
de sabermos de ónde vimos. Mais tamén é unha disciplina que contribúe á elaboración
de perfís biográficos máis completos. Os antepasados, os coñecidos en vida e os
que nos chegan a través desa literatura doméstica que conta anécdotas de
bisavós, de pais de bisavós, de avós de bisavós…, son unha das pezas que
constrúen a personalidade. Por iso, obter información acerca dos predecesores axuda
a comprender trazos do comportamento, das motivacións e da personalidade do biografiado,
e resulta igualmente interesante para compor e estruturar as historias locais, que
non acaban de cobrar sentido mentres non se coñece con certa profundidade ese
ámbito das relacións persoais e familiares. 


Abordaremos, nesta ocasión, un
sucinto percorrido pola xenealoxía dunha das personaxes máis relevantes da nosa
historia contemporánea: o xornalista e político Ramón Suárez Picallo. Xenealoxía
que incumbe, evidentemente, ao seu irmán Xohán Antón, de breve pero interesante
traxectoria. Para esta reconstrución xenealóxica, botouse man de documentación
procedente do Rexistro Civil de Sada1 e do Arquivo Histórico Diocesano de Santiago de
Compostela2. 


Os Suárez Picallo, once irmáns en total, naceron en Beloi, parroquia de Santa
María de Sada. Un prolongado espazo temporal de máis de dúas décadas separan os
nacementos do maior deles, Ramón, en 1894, e do menor, Juan, en 1917, cando o
primeiro iniciara xa, na emigración bonaerense, a súa incesante actividade
política e intelectual. Entre ambos, chegarían a este mundo Eduardo (1897),
Severino Emilio (1899), Diego (1901), Leonardo (1904), Manuel María (1906),
Juan Antonio ou Xohán Antón (1907), María Manuela (1909), Rosalía (1912) e María
de la Concepción (1915). De todos eles, Manuel María, María Manuela e Rosalía
falecerían sendo nenos. Os demais, salvo Xohán Antón, asasinado após a
sublevación militar de 1936, e María, tomarían nalgún momento o camiño das
Américas, establecéndose en Buenos Aires. Faría Diego a excepción, optando polo
que, naquel entón, era o destino maioritario dos emigrantes de Sada: New York.
Sería tamén o único dos irmáns varóns en ter descendencia, como tamén a tería
María, casada con Ramón Tenreiro, pais dunha filla falecida cando nena e dun
fillo, Ramón, actual custodio da memoria dos irmáns Suárez Picallo. 


O
matrimonio do que naceron os once irmáns estaba composto por Eduardo Suárez Fernández
e Teresa Picallo Martínez, ambos naturais
da mesma aldea de Beloi, malia que con orixes familiares diversas. Eduardo
(1867), alcumado o “zoqueiro de Beloi”, traballaría a terra e embarcaríase por
longos períodos a partir do ano 1898. Algunha vez faría referenza Ramón ao
interese do seu pai polos paxaros: 


En
nuestra huerta hubo una familia de mirlos 80 años. El primero que sabía el nido
era mi padre, porque era el que se levantaba más temprano, y nos decía: “si se
que enxeita el mirlo, os cuelgo a todos con las piernas para arriba, de modo
que a no acercarse”.3 


Teresa (1873) dedicaríase tamén ás labores agro-gandeiras.
Acerca dela ten escrito Lois Pérez Leira: 


Teresa
Picallo, nai de Ramón, era unha muller de gran personalidade e intelixencia,
malia a ter poucos estudos. Na aldea alcumábana “a escribana”, segundo
din, pola súa listeza e a súa capacidade, que asombraba aos seus veciños.4 


O avó paterno
dos irmáns Suárez Picallo foi Andrés Suárez Collazo, do barrio de Samoedo, na
parroquia de Sada, labrador de profesión. Eran os seu pais Juan Suárez Fachal,
de Sada, fillo á súa vez do matrimonio contraído en Sada en 1784 por Francisco
Suárez e Josefa Fachal, ambos de Samoedo; e María Collazo Martínez, da
parroquia de San Martiño de Dorneda, no veciño concello de Oleiros, filla de
Pedro Collazo e Ana Martínez, os dous de Santa Eulalia de Liáns, tamén en
Oleiros. 


Casou Andrés no ano 1850 con Juana Fernández, a avoa paterna dos
Suárez Picallo, natural de Sada e filla de pai descoñecido e de Francisca Fernández,
tamén de Sada. O matrimonio estableceuse no lugar de Beloi, compartindo veciñanza
cos que, andando o tempo, rematarían por ser os seus consogros: Juan Picallo e Manuela
Martínez, os pais de Teresa Picallo. 


Era Juan Picallo Caramés natural da parroquia
de Osedo. Ao nacemento do seu fillo Antonio, no ano 1872, declarábase “jornalero
pobre”, mais sabía ler e escribir correctamente. Un ano despois, cando nace a
súa filla Teresa, excluirá xa o termo de pobre, e cando vaia a rexistrar o nacemento
do seu neto Ramón farao xa como “labrador”, o que denota un certo ascenso de categoría
social ao pasar de traballar para outros a cultivar terras propias. Con el tivo
Ramón unha profunda relación na infancia. Xa moitas décadas despois do seu
falecemento, describiría ao seu avó como “dibujante, ceramista, poeta a ratos,
y poseedor de una biblioteca con más de cien volúmenes, que él guardaba en un
arcón de nogal, cerrado con siete llaves, como la tumba del Cid” evocando a
relación que o unía co seu mestre: 


Mi abuelo, y mi maestro, eran excelentes amigos y
habituales contertulios en el “casino de Caballeros” de la villa. Sólo jugaban
al “tresillo”, con un viejo marino retirado, héroe de la Batalla de Cavite, con
un comandante de caballería, retirado también, después de la guerra de Cuba, y
con el boticario, liberal, enciclopedista y republicano de los de Pi y Margall.5 


No mesmo artigo,
lembraba Ramón cómo o seu mestre prendera nel o interese por ler as páxinas no
Quijote, o que o levou a procurar o que o o seu avó custodiaba no vello arcón
do seu cuarto, sendo sorprendido por el: