Patricia Varela Cano
RafaelFrancisco Antonio Olegario Dieste
Gonçalves, era o último de sete irmáns e o único nacido na vila de Rianxo, da que sempre falou con agarimo e respeto. Naceu o 29 de xaneiro en 1899, un ano antes do seu ben querido amigo o poeta Manuel Antonio, co que se pode dicir, compartiu o amor pola literatura e co que entrou en contacto co federalismo e o nacionalismo a través de Vicente Risco e o
seu ilustre veciño, de porta con porta,
Castelao.
Membro dunha familia acomodada
de emigrantes galegos e brasileiros. A
súa nai, Olegaria Gonçalves Silveira,
era natural do Río do Sul (Brasil) e
asentada en Rocha (Uruguai). Era ben
comentado, entre as súas cualidades, que
era unha grande conversadora e narradora,
arte que notablemente herdou Rafael. Seu
pai, Eladio Dieste Muriel, tiña un cargo importante na vila, como xuíz municipal e repartidor de consumos. Naceu en Padrón e era fillo do maxistrado don Antonio Dieste e dona María Muriel. Apelido familiar, este último,
utilizado por Rafael na súa obra
literaria. Antes ca él xa naceran:
Enrique, Eladio, Eduardo, Antonio, Olegaria
e Manuel, que tamén se converteron en
emigrantes. Eduardo como Cónsul uruguaio,
e Antonio viaxará a México. Será un apoio para Rafael coñecer mundo gracias á axuda da familia, quen o acollerá no principio do seu
exilio en América.
de emigrantes galegos e brasileiros. A
súa nai, Olegaria Gonçalves Silveira,
era natural do Río do Sul (Brasil) e
asentada en Rocha (Uruguai). Era ben
comentado, entre as súas cualidades, que
era unha grande conversadora e narradora,
arte que notablemente herdou Rafael. Seu
pai, Eladio Dieste Muriel, tiña un cargo importante na vila, como xuíz municipal e repartidor de consumos. Naceu en Padrón e era fillo do maxistrado don Antonio Dieste e dona María Muriel. Apelido familiar, este último,
utilizado por Rafael na súa obra
literaria. Antes ca él xa naceran:
Enrique, Eladio, Eduardo, Antonio, Olegaria
e Manuel, que tamén se converteron en
emigrantes. Eduardo como Cónsul uruguaio,
e Antonio viaxará a México. Será un apoio para Rafael coñecer mundo gracias á axuda da familia, quen o acollerá no principio do seu
exilio en América.
Dende novo colabora, xunto co seu irmán Eduardo, e Castelao, na revista anticaciquil
de temática satírico-humorística :El Barbero Municipal. Semanario
fundado por Ramón Rey Baltar, que se
editou en Rianxo, como órgano do Partido
Conservador local e que criticaba á política
do liberal Manuel Viturro Posse, secretario da Deputación Provincial da Coruña e do cacique local, o alcalde Manuel Pérez. Razóns polas que se exerceron presións sobre o seu irmán Eduardo, que verase obrigado a exiliarse.
de temática satírico-humorística :El Barbero Municipal. Semanario
fundado por Ramón Rey Baltar, que se
editou en Rianxo, como órgano do Partido
Conservador local e que criticaba á política
do liberal Manuel Viturro Posse, secretario da Deputación Provincial da Coruña e do cacique local, o alcalde Manuel Pérez. Razóns polas que se exerceron presións sobre o seu irmán Eduardo, que verase obrigado a exiliarse.
Pasan os anos, e en Santiago Rafael comeza o servizo militar que se prolonga dous anos en África, debido ó desastre de Annual, polo que vivirá de preto a guerra que España tivo en Marrocos. De regreso a Galicia, colabora en diferentes periódicos: Faro de Vigo, Diario
de Galicia, El Pueblo Gallego, onde senta
as bases da renovación do antigo xornalismo, contribuíndo a fixalo como xénero literario. Será nesta época cando máis se aproxima ó
nacionalismo, por influencia de Castelao
e outros moitos intelectuais galeguistas
do momento. A pesar de que manifestou a
súa preferencia polo bilingüismo,
escribe en galego obras tan relevantes como:
Os Arquivos do Trasno (1926) onde
recolle o seu pensamiento sobre a teoría do conto, de gran importancia e sen precedentes na literatura galega. Un ano despois, publica
A fiestra
Valdeira, comedia teatral inspirada na vida mariñeira de Rianxo, ca que plantexou por primeira vez a noción dun teatro popular galego. Nos artigos de Faro de Vigo, fala da importancia
da creación dunha gramática galega, como
por exemplo: Escrito e
Fala, artigo recollido
Antre a terra e o ceo por Edicións do
Castro, no que expón: “pra
depuralo galego non abonda adeprender
verbas e xiros. Hay que adeprender tamén
‘acentos’.”
de Galicia, El Pueblo Gallego, onde senta
as bases da renovación do antigo xornalismo, contribuíndo a fixalo como xénero literario. Será nesta época cando máis se aproxima ó
nacionalismo, por influencia de Castelao
e outros moitos intelectuais galeguistas
do momento. A pesar de que manifestou a
súa preferencia polo bilingüismo,
escribe en galego obras tan relevantes como:
Os Arquivos do Trasno (1926) onde
recolle o seu pensamiento sobre a teoría do conto, de gran importancia e sen precedentes na literatura galega. Un ano despois, publica
A fiestra
Valdeira, comedia teatral inspirada na vida mariñeira de Rianxo, ca que plantexou por primeira vez a noción dun teatro popular galego. Nos artigos de Faro de Vigo, fala da importancia
da creación dunha gramática galega, como
por exemplo: Escrito e
Fala, artigo recollido
Antre a terra e o ceo por Edicións do
Castro, no que expón: “pra
depuralo galego non abonda adeprender
verbas e xiros. Hay que adeprender tamén
‘acentos’.”
Ademais das xa citadas obras, entre o resto da súa bibliografía en galego, está: A vontade de
estilo na fala popular que
foi o seu discurso de entrada na Real
Academia galega, publicado tamén por
Edición do Castro con resposta de García
Sabell.
estilo na fala popular que
foi o seu discurso de entrada na Real
Academia galega, publicado tamén por
Edición do Castro con resposta de García
Sabell.
Outro libro en galego foi Viaxe e fin de Don Frontán publicado
en 1982, un año despois do seu
falecemento, onde hai resonancias de Valle-
Inclán, autor moi admirado e respectado por Dieste
e que, como o primeiro, intenta esclarecer
temas humanos. Na obra compara a vida co
teatro, entendido como a escenificación da nosa existencia como unha forma de entendela.
en 1982, un año despois do seu
falecemento, onde hai resonancias de Valle-
Inclán, autor moi admirado e respectado por Dieste
e que, como o primeiro, intenta esclarecer
temas humanos. Na obra compara a vida co
teatro, entendido como a escenificación da nosa existencia como unha forma de entendela.
O teatro ocupou unha parte fundamental da súa vida. En 1932 dirixe e anima As Misións Pedagóxicas, teatro guiñol grazas o cal
coñece a súa dona Carmen Muñoz e
percorre diferentes localidades do
territorio peninsular, comunicando ás
xentes da cidade coas do campo.
Tivo un
papel relevante na renovación e vigorización
do teatro de guiñol hispano. Tamén interesouse pola teoría dramática dando obras como: Revelación
y rebelión del teatro (1935) onde abordou as ideas do británico Edgard Gordon Craig,
destacando igual que este, o uso de elementos escénicos (escenografía, vestiario,
iluminación, etc.) de forma que
transcenda a realidade, incluso
aplicando o concepto de “supermarioneta”,
polo que se consideraba o actor como un
elemento plástico máis con capacidade de
movemento. Como dicíamos, deu un paso á
renovación da escena teatral contemporánea
que él consideraba imprescindible para
superar ó Realismo escénico. En 1936 é nomeado Director do Teatro Español de Madrid,
dirixindo o grupo de teatro Nueva Escena, mentres foi
posible, xa que estala a guerra civil. Pasa a
formar parte da Alianza de Intelectuais Antifascistas. E continúa escribindo obras dramáticas combativas como: Al amanecer (1936) e Nuevo teatro de las maravillas (1937).
coñece a súa dona Carmen Muñoz e
percorre diferentes localidades do
territorio peninsular, comunicando ás
xentes da cidade coas do campo.
Tivo un
papel relevante na renovación e vigorización
do teatro de guiñol hispano. Tamén interesouse pola teoría dramática dando obras como: Revelación
y rebelión del teatro (1935) onde abordou as ideas do británico Edgard Gordon Craig,
destacando igual que este, o uso de elementos escénicos (escenografía, vestiario,
iluminación, etc.) de forma que
transcenda a realidade, incluso
aplicando o concepto de “supermarioneta”,
polo que se consideraba o actor como un
elemento plástico máis con capacidade de
movemento. Como dicíamos, deu un paso á
renovación da escena teatral contemporánea
que él consideraba imprescindible para
superar ó Realismo escénico. En 1936 é nomeado Director do Teatro Español de Madrid,
dirixindo o grupo de teatro Nueva Escena, mentres foi
posible, xa que estala a guerra civil. Pasa a
formar parte da Alianza de Intelectuais Antifascistas. E continúa escribindo obras dramáticas combativas como: Al amanecer (1936) e Nuevo teatro de las maravillas (1937).
Trasládase
a Valencia, onde colabora na revista El buque rojo e forma parte da fundación da revista Hora de España,
onde escribe baixo o heterónimo Félix
Muriel. En febreiro de 1939, ten lugar o
seu exilio, despois da caída de
Barcelona e o seu encerro no campo de concentración
de Saint Cyprian, localizado este, nunha
praia onde os presos permanecían hacinados
en barracóns en condicións insalubres e
sen auga potable. Moitos morreron, por sorte,
o poeta Pablo Neruda, entonces cónsul de
Chile en París, conseguiu a súa liberdade.
Rafael viaxará ata Holanda e no porto de Rotterdam embarcará, xunto coa súa muller, rumbo a Arxentina.
a Valencia, onde colabora na revista El buque rojo e forma parte da fundación da revista Hora de España,
onde escribe baixo o heterónimo Félix
Muriel. En febreiro de 1939, ten lugar o
seu exilio, despois da caída de
Barcelona e o seu encerro no campo de concentración
de Saint Cyprian, localizado este, nunha
praia onde os presos permanecían hacinados
en barracóns en condicións insalubres e
sen auga potable. Moitos morreron, por sorte,
o poeta Pablo Neruda, entonces cónsul de
Chile en París, conseguiu a súa liberdade.
Rafael viaxará ata Holanda e no porto de Rotterdam embarcará, xunto coa súa muller, rumbo a Arxentina.
No libro 2666, do chileno Roberto Bolaño, o protagonista pasa horas contemplando o Testamento geométrico de Dieste, que na novela aparece colgado do tendedeiro a modo de obra de arte.
Comeza unha etapa transatlántica de compromiso e traballo. En Bos Aires asume a dirección literaria da Editorial Atlántica e máis tarde funda xunto con Luis Seoane, Arturo Cuadrado e Lorenzo Varela, a Editorial Nova, máis a Editorial Emecé, onde crea a colección
Dorna, na que elabora unha lista de
libros a publicar: De Catro a Catro de Manuel Antonio e Rojo farol
amante, o seu único libro de poesía que publicará.
Dorna, na que elabora unha lista de
libros a publicar: De Catro a Catro de Manuel Antonio e Rojo farol
amante, o seu único libro de poesía que publicará.
Preparará unha das súas obras máis importantes e coñecidas: Historias e Invencións de Félix Muriel,
libro nacido por petición de Seoane e que
Dieste comezou a ler cada sábado no café
Toltoi, lugar de reunión para os refuxiados españois, sobre todo para os galegos. Xa que como apunta o seu biógrafo Luis Rei Núñez, Rafael é admirado como dramaturgo, novelador, poeta,
tradutor, pensador, e por enriba de todo
como bo conversador.
libro nacido por petición de Seoane e que
Dieste comezou a ler cada sábado no café
Toltoi, lugar de reunión para os refuxiados españois, sobre todo para os galegos. Xa que como apunta o seu biógrafo Luis Rei Núñez, Rafael é admirado como dramaturgo, novelador, poeta,
tradutor, pensador, e por enriba de todo
como bo conversador.
Unha vez
rematada a guerra, volta a Europa. Viaxará
a Italia e Francia, como na súa xuventude.
Tamén a Londres onde contacta ca dirección
do programa en galego da BBC e consegue as
lecturas de textos para as emisión radiofónicas
dirixidas a España. Da paso a súa
etapa en Cambridge ata 1952, onde senta as bases do seu pensamento matemático, que dará como resultado o seu Nuevo tratado del paralelismo (1955),
o que denota a grande cultura de Rafael Diste,
que non só fica no plano das letras, senón
nas ciencias e na música, pois tamén toca
o piano. Poderíase dicir que é un Humanista contemporáneo, que trata de darlle sentido á vida a través da súa creatividade
inesgotable.
rematada a guerra, volta a Europa. Viaxará
a Italia e Francia, como na súa xuventude.
Tamén a Londres onde contacta ca dirección
do programa en galego da BBC e consegue as
lecturas de textos para as emisión radiofónicas
dirixidas a España. Da paso a súa
etapa en Cambridge ata 1952, onde senta as bases do seu pensamento matemático, que dará como resultado o seu Nuevo tratado del paralelismo (1955),
o que denota a grande cultura de Rafael Diste,
que non só fica no plano das letras, senón
nas ciencias e na música, pois tamén toca
o piano. Poderíase dicir que é un Humanista contemporáneo, que trata de darlle sentido á vida a través da súa creatividade
inesgotable.
Un ano máis tarde
afincarase en México como profesor de
lingua e literatura no Instituto Tecnolóxico
de Monterrey, onde escribirá en
principio para os estudantes: Pequeña
clave ortográfica, para perseguir radicar a mala ortografía dos seus alumnos.
afincarase en México como profesor de
lingua e literatura no Instituto Tecnolóxico
de Monterrey, onde escribirá en
principio para os estudantes: Pequeña
clave ortográfica, para perseguir radicar a mala ortografía dos seus alumnos.
Logo da súa longa etapa no exilio, volta por fin a Galicia. Chega o tan merecido
recoñecemento. E en 1970, é nomeado
membro da Real Academia Galega, e
considerado unhas das figuras máis
destacadas das letras contemporáneas. Segue
publicando obras: ¿Que es
un axioma?, distribuído por Galaxia, Filosofía e xeometría, El alma y el espejo, reedita Os
Arquivos do trasno onde revisa a obra e cambia títulos dos seus contos. Atópase nun momento da súa vida moi creativa na que continúa
enfrontándose ó misterio. En 1975
publícase: Testamento geométrico obra
na que da resposta a problemas matemáticos
estudando a autores como Euclides, Lobatchevski
e Rieman. Na súa nota preliminar escribe:
“Tres libros compoñen esta obra, cada
uno con su propia unidad, pero funcionalmente
correlacionados por el destino del
conjunto…” a característica da estrutura do libro influirá na concepción de 2666,
obra póstuma de 2004 de Roberto Bolaño,
dividida en cinco partes e publicadas por
separado. Na segunda parte, do libro do
escritor chileno, chamada La parte de Amalfitano o protagonista pasa horas contemplando o citado libro de Dieste, que na novela aparece colgado do tendedeiro a modo de obra de arte (“ready-made”), como
homenaxe ó autor galego.
recoñecemento. E en 1970, é nomeado
membro da Real Academia Galega, e
considerado unhas das figuras máis
destacadas das letras contemporáneas. Segue
publicando obras: ¿Que es
un axioma?, distribuído por Galaxia, Filosofía e xeometría, El alma y el espejo, reedita Os
Arquivos do trasno onde revisa a obra e cambia títulos dos seus contos. Atópase nun momento da súa vida moi creativa na que continúa
enfrontándose ó misterio. En 1975
publícase: Testamento geométrico obra
na que da resposta a problemas matemáticos
estudando a autores como Euclides, Lobatchevski
e Rieman. Na súa nota preliminar escribe:
“Tres libros compoñen esta obra, cada
uno con su propia unidad, pero funcionalmente
correlacionados por el destino del
conjunto…” a característica da estrutura do libro influirá na concepción de 2666,
obra póstuma de 2004 de Roberto Bolaño,
dividida en cinco partes e publicadas por
separado. Na segunda parte, do libro do
escritor chileno, chamada La parte de Amalfitano o protagonista pasa horas contemplando o citado libro de Dieste, que na novela aparece colgado do tendedeiro a modo de obra de arte (“ready-made”), como
homenaxe ó autor galego.
Estelle Irrizary, estudosa da obra de Rafael, destaca do escritor a súa admiración polos enigmas da vida, a firmeza do seu paso polo mundo e o seu valor ante o misterio. El mesmo declarou que a súa escritura torrencial responde ao seu desexo de esclarecer temas humanos, e ao seu propio sentir de problemas relativos ao tempo e ao ser. Por todo isto, cabe dicir que despois de ler a Dieste ninguén fica indiferente.
Obras publicadas:
En
galego
galego
O drama do cabalo de xadrez (1925)
Dos arquitos do trasno (1926)
A fiestra valdeira (1927)
A vontade de estilo na fala popular (1975)
Viaxe e fin de don Frontán (publicado póstumamente en 1982)
En castelán
Juan
de Luz (1929)
de Luz (1929)
Rojo
farol amante (1933)
farol amante (1933)
Quebranto
de doña Luparia y otras farsas (1934)
de doña Luparia y otras farsas (1934)
La
vieja piel del mundo (1936)
vieja piel del mundo (1936)
Promesa
del viejo y la doncella (1938)
del viejo y la doncella (1938)
De
cómo vino al mundo Félix Muriel (1942)
cómo vino al mundo Félix Muriel (1942)
Historias
e invenciones de Félix Muriel (1943)
e invenciones de Félix Muriel (1943)
Viaje,
duelo y perdición (1945)
duelo y perdición (1945)
Luchas
con el desconfiado (1948)
con el desconfiado (1948)
Nuevo
tratado del paralelismo (1955)
tratado del paralelismo (1955)
Pequeña
clave ortográfica (1956)
clave ortográfica (1956)
Diálogo
de Manuel y David (1965)
de Manuel y David (1965)
¿Qué
es un axioma? (1967)
es un axioma? (1967)
Testamento
Geométrico (1975)
Geométrico (1975)
Viaje,
duelo y perdición: tragedia, humorada y comedia
(1979)
duelo y perdición: tragedia, humorada y comedia
(1979)
El
alma y el espejo (1981)
alma y el espejo (1981)
Camino
de Santiago y otros relatos (1981)
de Santiago y otros relatos (1981)
Bibliografía:
REI
NUÑEZ, LUIS, (1987) A
travesía dun século. A Coruña: Edicións do Castro
NUÑEZ, LUIS, (1987) A
travesía dun século. A Coruña: Edicións do Castro
GURMENDEZ, C. (1978) “Mi escritura torrencial intenta esclarecer temas humanos” El
Pais
Pais
IRIZARRY,
E. (1982) “El valor ante el misterio en
la obra de Rafael Dieste” El
Pais
E. (1982) “El valor ante el misterio en
la obra de Rafael Dieste” El
Pais
