Manuel Pérez Lorenzo
No Buenos Aires de 1926, Ramón Suárez Picallo era xa unha figura relevante. Logo dunha década de actividade política e sindical na que destacara pola súa extraordinaria capacidade oratoria1, tíñase, nos últimos anos, integrado plenamente na colectividade galega, coadxuvando á formulación e ao desenvolvemento do movemento nacionalismo. Non é de estrañar, dado ese papel protagonista no socialismo e no movemento obreiro porteño, que recibise o encargo de representar á Federación Obrera Marítima nas Conferencias da Organización Internacional de Traballadores, en Xenebra, formando parte da delegación arxentina.
Con tal motivo, e logo de 14 anos emigrado, entre maio e setembro visitará Europa e poderá, en agosto, retornar á súa Sada natal. Naquel entón, Suárez Picallo, mar Atlántico de por medio, comezaba a ser ben coñecido entre os seus veciños. Éxitos persoais seus, como a estrea do drama Marola uns meses antes, tiveran xa resonancia na vila, e o seu nome e a súa imaxe figuraban nas páxinas da revista local Mariñana:
Orgullosa puede estar la villa de Sada de
contar entre sus hijos a un hombre de tanta
valía; orgullosos pueden estar aquellos benditos
padres que una mañana triste y para
ellos desapacible, lanzaron al mundo a aquel
pedazo de sus entrañas que tan alto pone no
tan solo el honor de aquel pueblo donde meció
su cuna, sino que disputó y obtuvo un
puesto entre los intelectuales de Galicia.
Por outra parte, estaba Suárez Picallo profundamente ligado a Sada a través de Unidos de Sada, a entidade que agrupaba aos emigrados da localidade en Buenos Aires.
A visita do veciño que partira a América e colleitara triunfos significativos sería agardada con gran expectación. Contribuirá a crear ese clima de xúbilo o xornalista local Manuel L. Freire-Calvelo, que mantiña con Suárez Picallo relación epistolar. Nas súas notas de prensa dará conta dos pormenores da viaxe e manifestará a súa admiración por Ramón:
Ramón Suárez Picallo ocupa un alto puesto
de confianza entre el proletariado argentino,
y ha sido candidato a diputado nacional por
la voluntad del obrerismo de aquel país.
Además, comparte sus actividades políticas,
con las arduas e ingratas del periodismo. La
revista “Céltiga” y los periódicos “El Despertar
Gallego”, “La Argentina”, “La Prensa” y
otros, se honran publicando artículos de Suárez
Picallo, rebosantes de amor a Galicia.
Por todo esto Suárez Picallo debe ser objeto
de un homenaje de simpatía y afecto por
parte de sus paisanos, tanto más cuanto que
a sus innumerables méritos personales, une
su condición de sadense, hijo de un modesto
labriego de las dulces Mariñas.
REENCONTROS E NOVAS IMPRESIÓNS
A xeira de Suárez Picallo por Europa iniciábase o 20 de maio en Lisboa, cidade na que desembarcaba o vapor Massilia. Logo de visitar a capital portuguesa e de ofrendar un ramo de
rosas á tomba de Guerra Junqueiro, dirixirase a Xenebra. Nos dous meses seguintes, aproveitará para percorrer algúns puntos de Suíza, Francia (Chamonix…) ou Italia (Florencia, Roma…).
Conforme avanza a viaxe, irá fixando as súas impresións sobre as follas dun diario que, posteriormente, publicará en forma de artigos na revista Céltiga, que el mesmo dirixía con Eduardo Blanco Amor e Eliseo Pulpeiro. Porén, as páxinas máis emotivas serán as que lle dedique ao reencontro coa súa vila natal e coa familia que o vira partir nun xa afastado 1912.
O lugar máis querido, o que fará espertar nel as lembranzas máis fondas, será a habitación da nai na casa de Beloi. Toda unha oración dedicada a aquela estancia:
Eiquí está, santo patrón de este altar, o vello
Santo Cristo de pau de cerdeira, mantendo
sempre, pese aos seus anos, aquel xesto
de piedade amargurada. Diante del eu recei
as permeiras oraciós; por meu pai emigrante,
por meus avós mortos […].
Imaxes de Suárez Picallo na súa estadía en Sada: no xantar de homenaxe que se lle tributou o domingo 8 de agosto -marcado coa “x”- (Eco de Galicia, 03/1927) e na súa casa de Beloi, chamando aos bois e subido no palleiro na compaña do seu pai e irmáns. (Céltiga, 10/10/1926).
Cantas veces ouviches, ou vello Santo Cristo!, meu nome envolto na pregaria materna pidíndoche a miña volta! Por eso, bendizoada imaxe do Rabí Mártire, eu axiónllome diante de ti, é ofréndoche, por mellor oración, esta bágoa emocionada que roda mainiñamente pola miña meixela.
A nobre hucha de nogueira, que garda mantelos de voda e panos bautismales, arumados de espriego recendente e lembranzas de doces amores e de festas enxebres.
Alí o chineiro onde miña nai gardaba as larpeiradas, que eu cubizaba, premio das boas auciós: O mel doirado, as froitas fraganciosas. Ti sabes, pícaro armatoste, de moitas falcatruadas e mais de algús pecados contra o sete mandamento do Decálogo. Agora non estás mais fechado. ¡Non hai nenos na casa…!
I a mesa petrucial sobor da que se esquirbiron centos de misivas, ateigadas de anguria e de agarimo. Arelado mensaxe dos seres benamados! Mesa bendizoada antes de cada xantar e de cada cea pola man de meu avó. Eu bícote, Ara sagratísima deste altar!
E ti, vello reloxio que segues marcando o decurso de vidas ben queridas, de ausencias doloridas, non acababres esperas. Cómo añorei o tic-tac do teu péndulo, i o tanguir sonoroso das túas campanadas!
E este noble leito, que foi nupcial, de nacimento e de agonía, de sonos ledizosos e de sonos tristes. Na mornedade emocional das túas roupas de liño caseiro eu quero repousar miña cabeza frebecente, cuáseque louca […].
***
Pola fenestra aberta entra unha brisa mariñeira, subtil e perfumada. Os paxaros voan cara aos seus niños, seus fogares abalados polo vento. Na lonxanía o Sol vai deitarse no mar, seu leito de azul eterno. I eu ollo o vieiro por onde aquela crúa mañán de marzal botei a andar rumbo ás terras da emigración. Ao ollar aquel carreiro, volto os ollos que tropezan cos de miña nai. E musito con vós tremente:
“Miña casiña…!
Meu lar…!”
No meu fogar, MCMXXVI
Eses días Ramón revive vellos hábitos e sensacións. Axuda a pais e irmáns nas tarefas agrarias e retrátase chamando aos bois ou facendo o palleiro. Esta euforia de poder percorrer de novo as paraxes da infancia acrecentarase cando descubra que o movemento político e cultural que el está a impulsar en América –a reivindicación da identidade diferencial de Galicia, baixo o signo do nacionalismo– conta en Sada co apoio dun grupo de mozos encabezados por Freire-Calvelo e entre os que se atopa o seu irmán Xohán Antón:
Unha das cousas que máis me encheu de
ledicia o meu esprito ao chegar á miña vila
natal, a Sada dos meus amores, foi saber que
nela había unha xuntanza nazonalista de
rapaces cuásique todos menores de 20 anos.
E aínda mais, cando soupen que un irmán
meu, que tiña dous anos cando deixei o fogar
paterno, formaba parte dela. Quixen
visitala. Nas roíñas dun vello muíño, á sombra
do Castelo de Corbeiroa, na veira mesma
do mar, ten a súa sede este novo feixe de
loitadores da Terra. Meu irmán serviume de
guía. Petou a porta cunha sinal especial e
responderon de dentro:
“Couce”
“Asimán” –dixo o meu guía. (Estas verbas –
verbas usadas polos mariñeiros pra ourentar
o goberno das nosas minuetas– non ouvidas
por min facía moitos anos, estremecéronme).
“Terra a Nosa”, insistiu o de dentro. “Terra”,
respondeu de novo. Abriuse a porta.
Unha lus de carburo alumeaba un salonciño
donde había unha mesa con libros, xornaes
e revistas galegas –entre elas Céltiga– e na
parede, como nun altar a bandeira galega, ca
fouce, co remo atravesado e coa estrela. Debaixo
esta lenda: “Mareiras”. Xuntaza Nacionalista
dos rapaces mariñeiros de Sada.
Cando souperon quen eu era, puxéronse de
pe e relixiosamente, cantaron o Hino Galego.
As súas facianas, aínda non poboadas
polo bozo, máis xa tostadas polo vento e
polos salseiros, na dura brega de arrincarlle
a o mar o bocado de pan, conquerían coa
canción da Patria, tal xeito de tenrura que
me dou gana de os bicar […]. Eu, pola miña
parte, confeso que non trocaría o máis
apoteósico homaxe, por este sinxelo, emocionante,
que me tributaron os rapaces mariñeiros
do meu pobo natal […].
Polo de agora soio saen a rúa os días de festa
coa gaita, as tradicionaes conchas de vieira,
e o pandeiro, cantan unha boa coleición
de cantigas mariñeiras, algunhas axeitadas
ás aspiracións galeguistas […].
Polas noites, len, estudan, din poesías e pensar
crear un cadro que represente teatro
galego, especialmente o de Lugrís Freire,
que ten como esceario a vila de Sada, seu
pobo natal.
UNHA HOMENAXE E UNHA CHARLA
Logo dos reencontros familiares, chegarían tamén para Suárez Picallo os recoñecementos públicos. O día 8 de agosto era obxecto dunha homenaxe en forma de banquete servido polo Hotel La Española nun salón de baile da Avenida Barrié de la Maza. Eran os organizadores o propio Freire-Calvelo e José López Vila:
A la una se congregaron en el comedor del citado
salón más de cuarenta comensales, entre los
que se hallaban numerosos forasteros de la colonia
veraniega, reinando durante el ágape la mayor
cordialidad.
Ofreció el homenaje el señor Freire-Calvelo en
frases cariñosísimas, ensalzando la labor desarrollada
por el señor Suárez Picallo en los diferentes
sectores sociales.
A continuación hicieron uso de la palabra el ex
alcalde de Sada don Ángel López Vidal, el señor
Pérez, el joven periodista y farmacéutico don
Francisco López Vázquez y don Alfredo Viola,
delegado obrero argentino en la Sociedad de
Naciones, siendo muy aplaudidos.
Al levantarse el señor Suárez fue acogido con
una estruendosa ovación. Visiblemente emocio-
nado agradeció el hermoso acto que en su honor
realizaba su pueblo natal, prometiendo seguir
luchando por el buen nombre de Galicia en Hispanoamérica
y diciendo que no se cree merecedor
de las muchas demostraciones de afecto de
que desde su llegada está siendo objeto. Después
recitó algunas poesías de Cabanillas, Noriega
Varela y otros poetas gallegos.
A la terminación y acompañado por la mayoría
de los concurrentes, se trasladó a La Coruña en
donde asistieron todos al festival gallego celebrado
en la plaza de Toros.
Fue en suma una fiesta muy simpática y una
demostración de íntima y fraternal amistad hacia
el señor Suárez.
Suárez Picallo ao regreso da viaxe, durante a súa charla que titulou “Impresiones de un viaje por la tierra gallega”.
Semanas despois, o coro coruñés Cántigas da Terra desprazarase a Sada para ofrecer un festival artístico. Aproveitarán para xantar na Terraza e homenaxear a varios escritores e xornalistas, entre eles Suárez Picallo:
Ya en Sada, donde esperaban a los excursionistas
el alcalde de la Coruña señor Casás, el de
Sada señor López Hernández, el publicista señor
Suárez Picallo y muchísimos vecinos de la
simpática villa, pasaron todos al salón alto de
“La Terraza”, donde en una larga mesa se sirvió
el almuerzo con que fueron obsequiados los invitados,
los cuales se sentaron entre las muchachas
y los muchachos del coro.
[…] por último el señor Suárez Picallo se sumó
al acto en nombre de los gallegos emigrados en
América, enalteció la labor que “Cántigas” realiza
y dijo que la mayor y más grata impresión de
su vida se la proporcionó este coro cuando al
cabo de quince años de emigración regresó a la
tierra amada y lo oyó cantar; hasta el punto de
haber vertido lágrimas que no le arrancaron ni
el hambre, ni la prisión ni otros sinsabores experimentados
en la Argentina.
Por último, antes de tomar o barco de retorno a América, pronunciará Ramón unha charla no salón de festas do casino-café “Español” de Sada:
Fue presentado por el culto periodista y escolar
D. Manuel L. Freire Calvelo, que habló en
gallego dedicando elogios al señor Suárez Picallo,
de quien dijo que personifica la estudiosa
juventud sadense, audaz y desbordante, de nobles
inquietudes.
Siguió diciendo que Ramón Suárez Picallo está
pletórico de sanos optimismos y que es un joven
de percepción rápida, de palabra fácil y voz tan
suave que casi trasluce diafanidad del alma […],
que puede enorgullecerse de vivientes recordatorios
de sus primeras andanzas en pro de la
conquista del “derecho y la razón” para el proletariado
argentino y en general para todos los
obreros hispánicos de Sudamérica.
Fue muy aplaudido.
Luego comenzó el señor Suárez Picallo su disertación,
cuyos principales párrafos fueron entusiásticamente
aplaudidos por el enorme público
que acudió a oírle, entre el que figuraban muchas
damas.
Con palabra fácil, elocuente, desarrolló admirablemente
el señor Suárez Picallo el tema “La mujer
gallega” por espacio de hora y cuarto.
Hizo el historial de aquélla desde la fundación de
la ciudad de Betanzos (la más antigua de Galicia),
por Brigo, hijo de Jafet y nieto de Noé, que poblaron
a Bergondo y otros pueblecitos de nuestras
paradisíacas Mariñas; mencionando el tristísimo
éxodo “das santas nais dos nosos pobriños” emigrantes,
carne de cañón en las más rudas faenas
materiales de la vida, hasta heroínas, como María
Pita y las de Sálvora, las intelectuales como Concepción
Arenal, Rosalía de Castro y doña Emilia
Pardo Bazán; hablando a continuación de las vicisitudes
que las mujeres de esta tierra sufren en
América, aconsejando que se mire por la instrucción
de nuestras hermanas de raza, pues precisamente
nuestros emigrantes son los que más aprecian
esta falta de instrucción y mundología en la
mujer gallega que marcha a aquellos países.
Al terminar su labor, de la que estas líneas no son
ni un mal reflejo de lo dicho por el señor Suárez
Picallo, oyó éste una estruendosa ovación.
Entre ovacións e homenaxes, Ramón Suárez Picallo tomaba o camiño de volta ao seu destino na emigración. Levaría consigo experiencias e recordos que afianzarían o seu ideal, e que transmitiría aos compañeiros emigrantes nunha conferencia baixo o título “Impresiones de un viaje por la tierra gallega”. Apenas cinco anos despois reatoparíase con Sada, xa instalado no seu fogar de Beloi, iniciando o seu periplo como Deputado a Cortes.
