A UTILIDADE DO SUFRIMENTO

Manuel B. Dans
Unha súpeta dor de moas representa un perfecto golpe de estado ao rutinario decorrer da nosa existencia; resulta, ademais, a manifestación máis elocuente do indesexábel e abusivo que pode chegar a se revelar o senso alxésico que todos traemos a este mundo, necesario, porén, para percibirmos danos corporais e poder reaxir antes dunha desfeita maior. Por iso, afirmar que non todo o mundo evita a dor pode parecer desasisado, mais é certo: un caso claro é o dos deportistas, por exemplo, aínda que coa vantaxe psicolóxica de decidiren eles o momento de deteren o castigo (“cando me agobie, paro”), xusto ao revés que coas doenzas, que son elas as que ditaminan, sen nos consultaren, a demora do noso tormento. En realidade, por algunha curiosa razón que a seguir trataremos de comprender existe unha teimosía histórica entre os seres humanos por nos infrinxirmos voluntariamente dor. Entre os pobos primitivos (e aínda hoxe nas culturas preindustriais sobreviventes) existían rituais chamados “de paso”, que convertían o mozo e
a moza en adultos, e na que a característica común a todos eles era a de exporen os iniciados a unha serie de probas máis ou menos dorosas.

O caso máis extremo consistía na “Danza face ao Sol” das tribos sioux norte americanas, unha auténtica carnizaría da que agacharemos os detalles ás almas máis reparadas; só nos cómpre saber que os iniciados chegaban até as portas da morada da morte e mesmo lle vían o rostro, que resultaba ser, contra toda expectativa, fermoso. Na cultura do Ferro galaica, hoxe chamada castrexa malia eles se denominaren celtas nas súas lápidas, existían unhas saunas de iniciación, localizadas arqueolóxicamente nas “pedras formosas”, nas que os mozos se sometían a unha calor extrema antes de perderen a consciencia (do mesmo xeito que se fai hoxe entre nalgunhas tribos da Amazonía); en ambos os dou casos, unha vez rematado o sufocante e revelador transo, eran admitidos como membros de pleno dereito na comunidade.

Representación da “Danza face ao Sol” dos Sioux lakotas. Debuxo sobre pel de bisonte.


OS ESTOICOS

Un artigo titulado ao xeito deste, se ao final resulta convincente, podería parecer unha pequena estratexia para nos convidar a aturarmos caladiñamente a destrución do do estado social que estamos a padecer co pretexto da crise, mais non o pretende: a dor, por moito que a recoleemos, que a furtemos, que corramos diante dela dopados con analxéxicos, sempre nos atinxe, con ou sen estourido social.

Os estoicos gregos eran en realidade uns rebeldes teimudos; crían, como en todo o mundo pagán e politeísta, na inevitabilidade do destino, rexido este por uns deuses que aínda por riba eran vertoláns e corrupíos, e como consideraben esta situación inxusta negábanse a acompañala con sentimentos acordes: concentrábanse no seu mundo interior e ficaban indiferentes diante dos aconteceres externos que lles afectaban traxicamente; así lles demostraban aos olímpicos a súa superioridade moral.

Hoxe empregamos o cualificativo de “estoicas” a actitudes sufridas, a filosofías como a que resume o dito popular que o que non nos mata fainos máis fortes; ou ao pensamento de R. Steiner, cando prefire que a vida lle negue todo para que a felicidade abrolle soamente do seu interior; ou ao exemplo de M. Proust, que cualificaba os peores anos da súa vida como os máis proveitosos. Certamente a dor nos endurece, e faino literalmente, con callos nas mans, por exemplo, se usamos un fouciño moito tempo, despois das dorosos bóchegas dos primeiros días. Mais temén pode causar o efecto contrario no ánimo: amolegar, permeabilizar, sensibilizar, e para explicalo mellor cómpre irmos ao Prehistórico Camiño, hoxe rebatizado como “De Santiago”, e que un escritor actual designou como unha moderna vía para a mortificación da carne.


SEMPRE SE CHORA

Certo peregrino algo tolandrón co que o noso grupo se atopaba na súa aventura xacobea aseguraba que durante a viaxe a pé sempre se choraba: “choraredes”, repetía con rallante autoridade, o que nos provocaba risos así que o perdiamos de vista. Porén, despois de oito días a pé, desde o Cebreiro até Fisterra, a unha media de 30 km diarios, cargados coa pesada impedimenta, durmindo pouco e mal, coa molladura da choiva apegada ao corpo todo o día, resultaba certo que, nalgún momento, as bágoas abrollaban quentes e salgadas dos ollos, mais non o facían, como puidese parecer, a causa das penurias, senón por razóns tan aparentemente absurdas como pola contemplación dunha paisaxe fermosa despois de rubir un outeiro; por mirar unha vaca e o animal devolverche a ollada, o que creaba unha súpeta e emocionante solidariedade existencial entre especies; por pensar nunha fonte coa que te
atopas como nunha entidade xenerosa á que nin sequera se lle dá as grazas por beber nela, ou porque alguén che pregunte “como estás?” e descobras nesas dúas verbas de cortesía unha mostra de cariño. Para a nosa sorpresa, e coidándonos de o facer os uns diante dos outros,
algúns chorabamos a causa dunha nova sensibilidade que convertía en fermosísimas cousas que en calquera momento das nosas vidas cotiás pasarían inadvertidas ou resultarían mesmo ridículas.


A PEGADA DOURADA

A pregunta que xorde agora é a de saber que acontecería con esa sensibilidade potenciada de subirmos aínda máis o nivel de sufrimento. Varias famosas novelas utilizan a resposta como esteo principal do seu argumento, entre elas o Fausto de Goethe, no que o protagonista, desaburido da vida, a piques de se envelenar, escoita xusto antes as campás de Pascua que lle traen agarimosas lembranzas da súa nenez e lle devolven, como nunca antes, as ganas de vivir. No Lobo Estepario, de Hesse, o atormentado protagonista fala deses accesos de felicidade inexplicábel, nacidos do sufrimento, como da Pegada Dourada e de se atopar “con Mozart e as estrelas”.

Os seres humanos case nunca acadamos a felicidade completa e tampouco conseguimos ficar satisfeitos de vez. Quizais esteamos a empregar unha estratexia errada, baseada en evitar o sufrimento como norma, en vista do asoballante e exaxerada que pode resultar aquela dor de moas da que falabamos. Porén, cando lles preguntamos aos anciáns que prefiren, se o difícil mundo no que se criaron, ou o actual, polo de agora un pouco máis amábel, nunca o teñen claro de todo: “agora vívese mellor, pero…”. Si, sempre hai un “pero”, un “mais”, unha conxunción adversativa seguida dunha arreda calquera. Se cadra non é desatinado sospeitar que boten en falta algo difícil de explicar e aparentemente contraditorio.
Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *