María
do Carme Ríos Panisse
do Carme Ríos Panisse
Publicado orixinalmente en Verba, nº 1, 1974: 181-232.
2. Clases de embarcacións
En
Sada os tipos de embarcacións máis usados son a chalana,
embarcación pequena, de tamaño variable, que non adoita pasar dos 3 m. de
lonxitude e dos 2 m. de anchura. Ten proa triangular e popa rectangular con
fondo plano.
Sada os tipos de embarcacións máis usados son a chalana,
embarcación pequena, de tamaño variable, que non adoita pasar dos 3 m. de
lonxitude e dos 2 m. de anchura. Ten proa triangular e popa rectangular con
fondo plano.
Segundo
o seu tamaño pode ter 2 ou 3 bancadas e
ter, ou non, corredores. Tamén
hai chalanas medio
cubertas, destinadas á carga. Son de maior
tamaño e poden levar motor.
o seu tamaño pode ter 2 ou 3 bancadas e
ter, ou non, corredores. Tamén
hai chalanas medio
cubertas, destinadas á carga. Son de maior
tamaño e poden levar motor.
Como
todas as embarcacións pequenas a chalana divídese en aujeiro
ou fondo, baldera ou
costados, estampa, embancadura cos celeiros,
compartimentos da embancadura e
o tambuche,
pequeno departamento na proa onde se gardan cordas e toletes. A chalana leva na roda de proa un remate saínte e
redondeado que sirve para amarrala chamado caperol
ou carro.
todas as embarcacións pequenas a chalana divídese en aujeiro
ou fondo, baldera ou
costados, estampa, embancadura cos celeiros,
compartimentos da embancadura e
o tambuche,
pequeno departamento na proa onde se gardan cordas e toletes. A chalana leva na roda de proa un remate saínte e
redondeado que sirve para amarrala chamado caperol
ou carro.
Outrotipo de embarcación pequena é a chalana
chata de proa e popa rectangulares, pero coa proa máis levantada. Ten só dúas bancadas e normalmente non ten corredores. Se os ten é só nunha bancada.
Ten celeiros.
Utilízase para o servizo
doutros barcos, normalmente.
Outra
embarcación pequena é o bote.
Ten proa en punta, algo máis redondeada que a chalana;
a popa é rectangular e o fondo redondo; ten de tres a catro bancadas. É polo tanto máis grande que
a chalana,
normalmente, aínda que ten as mesmas partes.
embarcación pequena é o bote.
Ten proa en punta, algo máis redondeada que a chalana;
a popa é rectangular e o fondo redondo; ten de tres a catro bancadas. É polo tanto máis grande que
a chalana,
normalmente, aínda que ten as mesmas partes.
De
tamaño maior é a buceta,
redonda de proa e popa, dunha anchura como a do bote,
pero máis larga. Ten cinco ou seis bancadas
e pode levar motor chamándose entón motora.
A embancadura divídese en caixas,
compartimentos cubertos con tapadeiras cadradas de madeira chamadas cuarteles. As caixas
levan un borde de madeira no que encaixa o cuartel,
chamado brazola.
tamaño maior é a buceta,
redonda de proa e popa, dunha anchura como a do bote,
pero máis larga. Ten cinco ou seis bancadas
e pode levar motor chamándose entón motora.
A embancadura divídese en caixas,
compartimentos cubertos con tapadeiras cadradas de madeira chamadas cuarteles. As caixas
levan un borde de madeira no que encaixa o cuartel,
chamado brazola.
Cando
a buceta é pequena chámase bucetilla.
a buceta é pequena chámase bucetilla.
Moi
usada é a lancha,
embarcación máis grande que a buceta,
case o dobre, que ten tamén proa e popa redondas. Ten sete ou oito bancadas, normalmente cubertas de corredor, deixando só no medio as caixas cos seus cuarteles. No medio da lancha vai o viveiro,
división para gardar o peixe vivo onde chega a auga do mar que se vai renovando
por medio de buratos. Na parte última da popa a lancha leva
a chupeta ou chopa, especie de alacena para
gardar cousas pequenas como estrobos,
cordas, etc.
usada é a lancha,
embarcación máis grande que a buceta,
case o dobre, que ten tamén proa e popa redondas. Ten sete ou oito bancadas, normalmente cubertas de corredor, deixando só no medio as caixas cos seus cuarteles. No medio da lancha vai o viveiro,
división para gardar o peixe vivo onde chega a auga do mar que se vai renovando
por medio de buratos. Na parte última da popa a lancha leva
a chupeta ou chopa, especie de alacena para
gardar cousas pequenas como estrobos,
cordas, etc.
Se
a lancha leva motor
chámase lancha motora. Se se
dedica ao remolque leva na cuberta un pau espetado chamado cepo.
a lancha leva motor
chámase lancha motora. Se se
dedica ao remolque leva na cuberta un pau espetado chamado cepo.
Como
a lancha, pero máis estreita, é a trainera.
a lancha, pero máis estreita, é a trainera.
Unha
clase de lancha, hoxe desaparecida, é a lancha
xeiteira, pois agora péscase ao xeito
desde motoras. A lancha
xeiteira tiña 4 bancadas,
2 chopas pola
popa, tilla na
proa, pana, cadoira e cadoeira
na popa para levar a rede.
clase de lancha, hoxe desaparecida, é a lancha
xeiteira, pois agora péscase ao xeito
desde motoras. A lancha
xeiteira tiña 4 bancadas,
2 chopas pola
popa, tilla na
proa, pana, cadoira e cadoeira
na popa para levar a rede.
Barcos
máis grandes a motor son as parexas.
Levan o aparello chamado parexa e
danlle este nome porque van de dous en dous. Se van solos chámanse bous os grandes, e vacas os máis cativos. Cando van co
aparello chamado tarrafa
chámanse tarrafeiras ou barcos da tarrafa; se son pequenos
chámanse tarrafillas; se
van á pesca con volanta,
volanteiras, e se
con traíña, barcos de traíña.
Todos estes barcos teñen xeralmente dous compartimentos, chamados ranchos, para os mariñeiros.
máis grandes a motor son as parexas.
Levan o aparello chamado parexa e
danlle este nome porque van de dous en dous. Se van solos chámanse bous os grandes, e vacas os máis cativos. Cando van co
aparello chamado tarrafa
chámanse tarrafeiras ou barcos da tarrafa; se son pequenos
chámanse tarrafillas; se
van á pesca con volanta,
volanteiras, e se
con traíña, barcos de traíña.
Todos estes barcos teñen xeralmente dous compartimentos, chamados ranchos, para os mariñeiros.
III.
A REDE
A REDE
1. Confección
As
rederas eran as
encargadas de facé-la rede. Para
iso empregábanse antes fío de algodón ou de cáñamo en madeixas que se
devandaban no virador. Hoxe
faise con fío de “nylon” e vén tecida de Barcelona ou de Ferrol. Para facé-las redes
usábanse ajullas de pau,
feitas a navalla polos mesmos mariñeiros. Estas agullas teñen o ollo aberto e
levan na cabeza outro burato. O fío envólvese entre o burato da cabeza e o
burato do ollo e vaise desenrolando segundo se fai a malla
ou tecido da rede.
rederas eran as
encargadas de facé-la rede. Para
iso empregábanse antes fío de algodón ou de cáñamo en madeixas que se
devandaban no virador. Hoxe
faise con fío de “nylon” e vén tecida de Barcelona ou de Ferrol. Para facé-las redes
usábanse ajullas de pau,
feitas a navalla polos mesmos mariñeiros. Estas agullas teñen o ollo aberto e
levan na cabeza outro burato. O fío envólvese entre o burato da cabeza e o
burato do ollo e vaise desenrolando segundo se fai a malla
ou tecido da rede.
As
agullas levan distintas denominacións polo tamaño: ajullas
de coser as máis pequenas, ajullas
de armar as que serven para unir o tecido de malla á tralla
e ajullas de cadeneta as
que serven para facer a cadeneta,
parte máis tupida da rede.
Todas as agullas son de buxo.
agullas levan distintas denominacións polo tamaño: ajullas
de coser as máis pequenas, ajullas
de armar as que serven para unir o tecido de malla á tralla
e ajullas de cadeneta as
que serven para facer a cadeneta,
parte máis tupida da rede.
Todas as agullas son de buxo.
Se
a rede era clara, é
dicir, de malla ancha, empregábase o basadeiro
ou forma da rede, taco
de madeira cadrado que servía para medir a abertura da malla. As redes claras tiñan de catro a sete vías ou pasadas,
medida que corresponde ao número de mallas que hai nun palmo. Por exemplo, as
redes de rapé teñen
sete vías.
a rede era clara, é
dicir, de malla ancha, empregábase o basadeiro
ou forma da rede, taco
de madeira cadrado que servía para medir a abertura da malla. As redes claras tiñan de catro a sete vías ou pasadas,
medida que corresponde ao número de mallas que hai nun palmo. Por exemplo, as
redes de rapé teñen
sete vías.
Se
a rede é ficheira, é
dicir de malla estreita, en vez de facerse co basadeiro
facíase ó dedo,
medindo a abertura da malla co dedo. Son redes de sete a trece vías. Por exemplo, as chamadas medias redes,
o cope e en
xeral todas as do bou.
A malla máis difícil de tecer era do xeito
de once a trece vías.
A malla de tarrafa de
dezasete vías viña
de Barcelona pois non se podía facer a man.
a rede é ficheira, é
dicir de malla estreita, en vez de facerse co basadeiro
facíase ó dedo,
medindo a abertura da malla co dedo. Son redes de sete a trece vías. Por exemplo, as chamadas medias redes,
o cope e en
xeral todas as do bou.
A malla máis difícil de tecer era do xeito
de once a trece vías.
A malla de tarrafa de
dezasete vías viña
de Barcelona pois non se podía facer a man.
Para
traballá-lo aparello utilizábanse
diferentes fíos. Así, o liñó facíase
con fío jordo, a
malla de xeito con fío
do número sesenta, as medias
redes e o cope con fío do tres ou do catro.
traballá-lo aparello utilizábanse
diferentes fíos. Así, o liñó facíase
con fío jordo, a
malla de xeito con fío
do número sesenta, as medias
redes e o cope con fío do tres ou do catro.
A
rede está dividida en panos ou
partes que ás veces levan distintas denominacións segundo os aparellos (Vid.
Oficios da pesca). Os panos
van enpanados (amecidos)
uns cos outros polo liñó,
costura de fío gordo feita a man. Tamén levan uns panos de malla clara, chamados rapé, que van cosidos á tralla de plomo, e outros amecidos á tralla de corcho, tamén de malla clara,
que fan a malla mestre.
Moitos mariñeiros poñen entre ámbalas trallas rapé.
rede está dividida en panos ou
partes que ás veces levan distintas denominacións segundo os aparellos (Vid.
Oficios da pesca). Os panos
van enpanados (amecidos)
uns cos outros polo liñó,
costura de fío gordo feita a man. Tamén levan uns panos de malla clara, chamados rapé, que van cosidos á tralla de plomo, e outros amecidos á tralla de corcho, tamén de malla clara,
que fan a malla mestre.
Moitos mariñeiros poñen entre ámbalas trallas rapé.
A
rede pode levar ademais unha chea de reforzos
ou redes superpostas. Os máis correntes nas redes de cerco son a pancilla, que cobre o cabeceiro transversalmente e a cúa que vai tamén no cabeceiro, lonxitudinalmente. Os
aparellos de arrastre levan normalmente un reforzó
no cope chamado
mandil e ó
longo de toda a rede por riba da malla rapé
levan a raina,
reforzo de rede clara.
rede pode levar ademais unha chea de reforzos
ou redes superpostas. Os máis correntes nas redes de cerco son a pancilla, que cobre o cabeceiro transversalmente e a cúa que vai tamén no cabeceiro, lonxitudinalmente. Os
aparellos de arrastre levan normalmente un reforzó
no cope chamado
mandil e ó
longo de toda a rede por riba da malla rapé
levan a raina,
reforzo de rede clara.
Ás
veces a rede necesita ser ampliada. Neste caso, encánaselle
outro pano.
veces a rede necesita ser ampliada. Neste caso, encánaselle
outro pano.
Para
completar as redes habíaas que entrallar ou
armar,
poñéndolle a tralla, corda
que remata
a rede por riba e por baixo. Por riba a
tralla leva corchos e
por baixo plomos que en conxunto reciben o nome de plomada ou pedreira, pois ás veces os pesos eran pedras. Se a
tralla de
chumbo leva como pesos bolsas de area dise que leva pandulleiras.
As trallas únense
á rede por medio de costuras das cordas.
completar as redes habíaas que entrallar ou
armar,
poñéndolle a tralla, corda
que remata
a rede por riba e por baixo. Por riba a
tralla leva corchos e
por baixo plomos que en conxunto reciben o nome de plomada ou pedreira, pois ás veces os pesos eran pedras. Se a
tralla de
chumbo leva como pesos bolsas de area dise que leva pandulleiras.
As trallas únense
á rede por medio de costuras das cordas.
As
redes de cerco complétanse por baixo cunha corda frouxa, amecida á tralla de
chumbo de braza en braza, chamada pé
de jallo ou vento
da rede. A
esta corda van cosidas unhas argolas que cando son de corda chámanse cabiños, polos que vai enfiada a xareta, chave
ou tira. Esta
corda, ao tirar dela, pecha a rede por baixo, facendo unha bolsa chamada copo pola súa forma, onde queda
engaiolado o peixe.
redes de cerco complétanse por baixo cunha corda frouxa, amecida á tralla de
chumbo de braza en braza, chamada pé
de jallo ou vento
da rede. A
esta corda van cosidas unhas argolas que cando son de corda chámanse cabiños, polos que vai enfiada a xareta, chave
ou tira. Esta
corda, ao tirar dela, pecha a rede por baixo, facendo unha bolsa chamada copo pola súa forma, onde queda
engaiolado o peixe.
Nos
cabeceiros das
redes vai un pé de jallo que
remata nunha corda para halar o aparello
ou ben van os calós que
son dúas cordas amecidas polo
pau do calón onde
vai amarrada a culebra ou
corda para subir a rede a bordo.
cabeceiros das
redes vai un pé de jallo que
remata nunha corda para halar o aparello
ou ben van os calós que
son dúas cordas amecidas polo
pau do calón onde
vai amarrada a culebra ou
corda para subir a rede a bordo.
Ás
veces pónselles ás redes unhas chumbadas especiais para facelas máis pesadas
chamadas rosarios.
veces pónselles ás redes unhas chumbadas especiais para facelas máis pesadas
chamadas rosarios.
Finalmente
a rede debe ser teñida ou
cascada. Para
iso púñase a ferver auga na caldeira da
casca. Esta
caldeira tiña tal dimensión que a auga que contiña tardaba máis de catro horas
en ferver con bo lume. Logo botábase esta auga no cascadeiro
ou casa da casca,
recipiente que contiña cortiza de piñeiro. Do cascadeiro
filtrábase a auga para pasala ao pilo
ou mistoiro, pozo onde se metía a rede para encascala. Despois disto púñase a
decorrer no virador, vara
de ferro que dá voltas nunha manivela. Logo ía ao tinare
que eran unha gran tina na que estaba certo tempo a rede nunha nova
auga. Por último, levábase a enxugar
aos secadeiros.
a rede debe ser teñida ou
cascada. Para
iso púñase a ferver auga na caldeira da
casca. Esta
caldeira tiña tal dimensión que a auga que contiña tardaba máis de catro horas
en ferver con bo lume. Logo botábase esta auga no cascadeiro
ou casa da casca,
recipiente que contiña cortiza de piñeiro. Do cascadeiro
filtrábase a auga para pasala ao pilo
ou mistoiro, pozo onde se metía a rede para encascala. Despois disto púñase a
decorrer no virador, vara
de ferro que dá voltas nunha manivela. Logo ía ao tinare
que eran unha gran tina na que estaba certo tempo a rede nunha nova
auga. Por último, levábase a enxugar
aos secadeiros.
De
cada pouco as redes precisaban unha mista
que consistía en metelas de novo en auga de casca, operación que se
chamaba enmistalas, mistalas ou darlles
misto.
cada pouco as redes precisaban unha mista
que consistía en metelas de novo en auga de casca, operación que se
chamaba enmistalas, mistalas ou darlles
misto.
Cando
unha rede se derrama, átase,
aliñóase ou tómase a liñó, é dicir, cósese a parte rota
do liñó.
unha rede se derrama, átase,
aliñóase ou tómase a liñó, é dicir, cósese a parte rota
do liñó.
