Ao meu quirido amigo José Posse
Aquel
día, o doce de Febreiro do ano de 1873, o noso mestre don Crisanto Vidal
estivera moi maxinativo. Non facía máis que entrar e saír da escola, e non tiña
coidado, contra do que adoitaba, dos cativos e algueireiros discípulos, que se
aproveitaban para faceren toda clas de xogos.
día, o doce de Febreiro do ano de 1873, o noso mestre don Crisanto Vidal
estivera moi maxinativo. Non facía máis que entrar e saír da escola, e non tiña
coidado, contra do que adoitaba, dos cativos e algueireiros discípulos, que se
aproveitaban para faceren toda clas de xogos.
¿Que
lle pasaba ao intelixente e quirido mestre don Crisanto? ¿Poñeríase doudo?
Cando finou a clase de mañán meteuse na fábrica de salazón de Casanova, que era
un republicano entusiasta. Alí vímolo enriba da rampla -¡inda parece que foi
onte!- falando e braceando fortemente. Aquel día non xantou nin foi pola súa
casa.
lle pasaba ao intelixente e quirido mestre don Crisanto? ¿Poñeríase doudo?
Cando finou a clase de mañán meteuse na fábrica de salazón de Casanova, que era
un republicano entusiasta. Alí vímolo enriba da rampla -¡inda parece que foi
onte!- falando e braceando fortemente. Aquel día non xantou nin foi pola súa
casa.
Chegaron
as tres da tarde. Cando xa todos os nenos estábamos sentadiños outra vez na
seición da escola, don Crisanto, pálido, cheo de emoción como quen vai dicir un
segredo que está pendurando o porvir, púxose de pé e falounos desta maneira,
con fala solene, sinxela, agarimosa:
as tres da tarde. Cando xa todos os nenos estábamos sentadiños outra vez na
seición da escola, don Crisanto, pálido, cheo de emoción como quen vai dicir un
segredo que está pendurando o porvir, púxose de pé e falounos desta maneira,
con fala solene, sinxela, agarimosa:
-Nenos,
rógovos que me atendades ben. Que o que vou a decirvos viva na vosa memoria
namentres alentedes. Hoxe é un día grande e grorioso para España e mais para a
nosa Galicia. Xa somos homes libres, donos da nosa voluntade e dos direitos de
que son merecentes os pobos adiantados e intelixentes. ¡Morreu para sempre a
tiranía! ¡Xa temos república na España! Hoxe non se tomará leición nesta
escola. Ídevos xogar a fóra en sinal de contentamento e para festexar este
grande día.
rógovos que me atendades ben. Que o que vou a decirvos viva na vosa memoria
namentres alentedes. Hoxe é un día grande e grorioso para España e mais para a
nosa Galicia. Xa somos homes libres, donos da nosa voluntade e dos direitos de
que son merecentes os pobos adiantados e intelixentes. ¡Morreu para sempre a
tiranía! ¡Xa temos república na España! Hoxe non se tomará leición nesta
escola. Ídevos xogar a fóra en sinal de contentamento e para festexar este
grande día.
Nenos,
meus fillos amados… ¡Viva a libertade! ¡Viva a república!
meus fillos amados… ¡Viva a libertade! ¡Viva a república!
Nos
ollos do intelixente mestre brilaron as bágoas… a súa voz tremaba coa emoción.
ollos do intelixente mestre brilaron as bágoas… a súa voz tremaba coa emoción.
-¡Viva!
-berramos todos os rapaces, saíndo á rúa ledos e reloucando.
-berramos todos os rapaces, saíndo á rúa ledos e reloucando.
Non
nos dábamos conta dos fondos sentimentos que movían o nobre corazón do noso
mestre; o que sabíamos era que aquela tarde latábamos oficialmente.
nos dábamos conta dos fondos sentimentos que movían o nobre corazón do noso
mestre; o que sabíamos era que aquela tarde latábamos oficialmente.
Polo
camiño que vén do Couto, unha corredoira fonda e sombrisa como en ningures vin
outra, sentimos o doce chío da gaita. Era o vello Marzoa, o gaiteiro máis
mestre das Mariñas, que non tocaba mais que cando había revolución ou o día de
Sanamede, que era o único santo merecente dos seus agasallos. Viña tocando, coa
antoación máis brilante da palleta, o Himno de Riego, e vestírase
camiño que vén do Couto, unha corredoira fonda e sombrisa como en ningures vin
outra, sentimos o doce chío da gaita. Era o vello Marzoa, o gaiteiro máis
mestre das Mariñas, que non tocaba mais que cando había revolución ou o día de
Sanamede, que era o único santo merecente dos seus agasallos. Viña tocando, coa
antoación máis brilante da palleta, o Himno de Riego, e vestírase
coas
mellores maxezas de labrego mariñán.
mellores maxezas de labrego mariñán.
Detrás
de Marzoa puxémonos en ringleira belicosa un fato de nenos. Marzoa deixou de
soprar no punteiro, e díxonos, tornando a soprar con máis forza:
de Marzoa puxémonos en ringleira belicosa un fato de nenos. Marzoa deixou de
soprar no punteiro, e díxonos, tornando a soprar con máis forza:
-¡Neniños!
berrade sempre: ¡Viva a república!
berrade sempre: ¡Viva a república!
-¡Viva!
¡Viva! respondimos todos á unha.
¡Viva! respondimos todos á unha.
E
acompañamos ao gaiteiro por todas as rúas facendo un barullo de primeira.
acompañamos ao gaiteiro por todas as rúas facendo un barullo de primeira.
As
xentes asomábanse ás portas, cheas de curiosidade. Cando estábamos preto da
praza maor, chamou por min unha velliña moi velliña, que se alcumaba A
Portuguesa, e que tiña sona de muller afertunada, de contrameiga, porque unha
vez caíra dun piso segundo e non fixo máis que esmagar un gato. Díxome:
xentes asomábanse ás portas, cheas de curiosidade. Cando estábamos preto da
praza maor, chamou por min unha velliña moi velliña, que se alcumaba A
Portuguesa, e que tiña sona de muller afertunada, de contrameiga, porque unha
vez caíra dun piso segundo e non fixo máis que esmagar un gato. Díxome:
-Neniño,
Asiumedre -xa daquela me nomeaban así- ¿por que toca o gaiteiro?
Asiumedre -xa daquela me nomeaban así- ¿por que toca o gaiteiro?
-Porque
xa temos república, -respondinlle cheo de alegría porque non había escola e
mais por esa vanidade que sinten os nenos cando saben dar resposta cumprida ás
perguntas dos vellos.
xa temos república, -respondinlle cheo de alegría porque non había escola e
mais por esa vanidade que sinten os nenos cando saben dar resposta cumprida ás
perguntas dos vellos.
-¡Vaia,
home vaia! -dixo estonces a Portuguesa-. Vades ben contentiños. Pois mira,
neno; a cousa non é para tanto, que por moitas voltas que dea o mundo quen nos
amole nunca nos ha de faltar.
home vaia! -dixo estonces a Portuguesa-. Vades ben contentiños. Pois mira,
neno; a cousa non é para tanto, que por moitas voltas que dea o mundo quen nos
amole nunca nos ha de faltar.
A Nosa Terra, 26/02/1908
O
ESCARMENTO
ESCARMENTO
Non
esquencerei aos tres xorobados que vivían na vila de Sada cando eu era un
rapaciño. A súa conduta, a súa honradés, e o sofrimento que se refrexaba nas
súas caras, espertaron no meu corazón a máis fonda amistade e simpatía.
esquencerei aos tres xorobados que vivían na vila de Sada cando eu era un
rapaciño. A súa conduta, a súa honradés, e o sofrimento que se refrexaba nas
súas caras, espertaron no meu corazón a máis fonda amistade e simpatía.
Pedro
era mestre de escola; Pepe, tiña unha barbeiría na rúa da Ponte, á beira do
mesmo río, e Xurxo ganábase a vida tanxendo un acordeón nos bailes que a
mocedade facía no lugar da Tenencia, nomeado así porque nel había un caserón
que noutrora sirvira pra gardar as rendas dos Condes de Andrade.
era mestre de escola; Pepe, tiña unha barbeiría na rúa da Ponte, á beira do
mesmo río, e Xurxo ganábase a vida tanxendo un acordeón nos bailes que a
mocedade facía no lugar da Tenencia, nomeado así porque nel había un caserón
que noutrora sirvira pra gardar as rendas dos Condes de Andrade.
É
un sinal de baixa crianza nos cativos cando fan burla e escarnio dos malfadados
pola fortuna; mais, o que non se pode sofrir, é cando ese torto instinto vive
nas almas da xente de maor conocimento.
un sinal de baixa crianza nos cativos cando fan burla e escarnio dos malfadados
pola fortuna; mais, o que non se pode sofrir, é cando ese torto instinto vive
nas almas da xente de maor conocimento.
Na
vila vivía un mozo talludo, chamado o Larato, que se adicaba decotío, en
compaña doutros lampantís, ao sport de facer mofa dos xorobados. En verdade,
que a vida facíaselles imposibre. Cando Pepe estaba afeitando, cotenábanlle nos
vidros pra que cortase ao parroquiano; a Xurxo guindábanlle o acordeón pola
xanela do salón, e Pedro, o mestre, vivía compretamente abafado polas verbas
que lle adicaban, das que, a máis limpa era a de famento, como se ter fame fora
un delito persoal e non unha desigualdade
vila vivía un mozo talludo, chamado o Larato, que se adicaba decotío, en
compaña doutros lampantís, ao sport de facer mofa dos xorobados. En verdade,
que a vida facíaselles imposibre. Cando Pepe estaba afeitando, cotenábanlle nos
vidros pra que cortase ao parroquiano; a Xurxo guindábanlle o acordeón pola
xanela do salón, e Pedro, o mestre, vivía compretamente abafado polas verbas
que lle adicaban, das que, a máis limpa era a de famento, como se ter fame fora
un delito persoal e non unha desigualdade
social
na que todos temos responsabilidade.
na que todos temos responsabilidade.
Mais
un día, o sentimento de solidaridade que xurde entre os que son vítimas dunha
mesma anguria, xuntou os tres eivados no areal, ao rente dun vello galeón, que
amparaba das furias do vento leste; alí, ao pairo, comenzaron unha longa
conversa, en que se contaron tódolos aldraxes de que eran obxeto polas acucias
do Larato, que era quen xuntaba, encirrando como a cans, a tódolos nenos mal
criados, contra dos tres xorobados.
un día, o sentimento de solidaridade que xurde entre os que son vítimas dunha
mesma anguria, xuntou os tres eivados no areal, ao rente dun vello galeón, que
amparaba das furias do vento leste; alí, ao pairo, comenzaron unha longa
conversa, en que se contaron tódolos aldraxes de que eran obxeto polas acucias
do Larato, que era quen xuntaba, encirrando como a cans, a tódolos nenos mal
criados, contra dos tres xorobados.
-Fai
tempo -dixo solenemente Pedro o escolante,- que eu tiña deseios de vos falar
desto, coa fin de nos poñer dacordo para castigar no Larato todas as xudiadas
que sofrimos. Como nesta vila, por ser pequena, non hai policía, e as
tempo -dixo solenemente Pedro o escolante,- que eu tiña deseios de vos falar
desto, coa fin de nos poñer dacordo para castigar no Larato todas as xudiadas
que sofrimos. Como nesta vila, por ser pequena, non hai policía, e as
autoridades
non teñen idea da súa misión, nós estamos á mercede dos mal criados, dos faltos
de corazón, dos malos cristiáns que en vez de piedade e compasión solo teñen
aldraxes pra os leixados da fortuna. A nosa defensa e redención está en nós
mismos. Un xorobado, por si só, val pouco; dous, postos de espalda un para o
outro, gardan a súa imperfeición e dan cara a un home; e tres, coma nós,
podemos dar conta do Larato, e facer, deste xeito, un xusto escarmentó que
deixe lembranza por moito tempo.
non teñen idea da súa misión, nós estamos á mercede dos mal criados, dos faltos
de corazón, dos malos cristiáns que en vez de piedade e compasión solo teñen
aldraxes pra os leixados da fortuna. A nosa defensa e redención está en nós
mismos. Un xorobado, por si só, val pouco; dous, postos de espalda un para o
outro, gardan a súa imperfeición e dan cara a un home; e tres, coma nós,
podemos dar conta do Larato, e facer, deste xeito, un xusto escarmentó que
deixe lembranza por moito tempo.
E
postos dacordo, apostáronse unha noite na ponte, preto da casa onde tunaba o
Larato. Este saeu, e ao ver aos tres xorobados fixo deles bulra, dicíndolles:
postos dacordo, apostáronse unha noite na ponte, preto da casa onde tunaba o
Larato. Este saeu, e ao ver aos tres xorobados fixo deles bulra, dicíndolles:
-Seique
agardades polo trasno. Vaia, ho, que mesmo parecedes os cabezudos de Betanzos
ollando por un vidro de disimulación.
agardades polo trasno. Vaia, ho, que mesmo parecedes os cabezudos de Betanzos
ollando por un vidro de disimulación.
-Agarda
un pouco, Laratiño; e xa verás como che van saír xorobetas na testa, que mesmo
te has de lamber de gusto.
un pouco, Laratiño; e xa verás como che van saír xorobetas na testa, que mesmo
te has de lamber de gusto.
E
os tres eivados, cada un con seu pau de toxo, moi xeitosiños, caeron sobre do
Larato e mallaron nel hasta que o deixaron esmendrellado.
os tres eivados, cada un con seu pau de toxo, moi xeitosiños, caeron sobre do
Larato e mallaron nel hasta que o deixaron esmendrellado.
Desde
entón os tres xorobados paseaban polas rúas de Sada, pamperamente, ollando a
tódolos badulaques que dinantes os aldraxaran, con certo aquel de
superioridade, ben demostrado no lombo do Larato.
entón os tres xorobados paseaban polas rúas de Sada, pamperamente, ollando a
tódolos badulaques que dinantes os aldraxaran, con certo aquel de
superioridade, ben demostrado no lombo do Larato.
¡O
milagre foi feito polo sentimento de solidaridade!
milagre foi feito polo sentimento de solidaridade!
A Nosa Terra, 25/07/1928
A
ISOLINA
ISOLINA
Irmanciña
da ialma,
da ialma,
Miña
Isolina,
Isolina,
Centro
dos meus amores,
dos meus amores,
Xoia
quirida;
quirida;
Hoxe
che mando
che mando
Este
probe saúdo
probe saúdo
Polo
teu santo.
teu santo.
Nada
valen os versos
valen os versos
Que
por ti faga
por ti faga
Para
os que non conozan
os que non conozan
As
nosas almas,
nosas almas,
Mais
adiviño
adiviño
Que
ti en cada letra
ti en cada letra
Verás
un bico.
un bico.
Mil
bicos que che mando
bicos que che mando
Co
pensamento,
pensamento,
Longos,
santos, sin nome,
santos, sin nome,
Doces
e tenros…
e tenros…
Miña
Isolina!
Isolina!
Como
aqueles biquiños
aqueles biquiños
Que
a nai daría.
a nai daría.
Fáloche
nesta fala
nesta fala
Que
sabe a groria,
sabe a groria,
Que
adeprendimos xuntos
adeprendimos xuntos
Sin
ir a escola,
ir a escola,
Fala
que pecha
que pecha
Todos
os agarimos
os agarimos
Da
nosa terra.
nosa terra.
E
como nela nunca
como nela nunca
Falei
mentira,
mentira,
Polo
recordo santo
recordo santo
Da
nai quirida,
nai quirida,
Dígoche
agora
agora
Que
é moito o que che quero
é moito o que che quero
Ca
ialma toda.
ialma toda.
Que
ti eres o centro
ti eres o centro
Dos
meus cariños
meus cariños
Como
o sol é dos ceos
o sol é dos ceos
O
centro mismo;
centro mismo;
Única
estrela
estrela
Que
guiará os meus pasos
guiará os meus pasos
A
nosa terra.
nosa terra.
Irmanciña
da ialma
da ialma
Miña
Isolina,
Isolina,
Hoxe
quero mandarche
quero mandarche
Leda
caricia
caricia
Nesta
melosa
melosa
Fala
que adeprendimos
que adeprendimos
Sin
ir a escola.
ir a escola.
Soidades, La Habana, 1894
A
MEU IRMÁN NICASO
MEU IRMÁN NICASO
Ti
tamén, meu irmán, sintes decote
tamén, meu irmán, sintes decote
Da
nostalxia o delor grande e profundo;
nostalxia o delor grande e profundo;
Ti
tamén xa probaches un bo lote
tamén xa probaches un bo lote
Dos
abroxos de fel daqueste mundo;
abroxos de fel daqueste mundo;
Da
patria amada, do quirido chan:
patria amada, do quirido chan:
Eres
igual a min nas esperanzas,
igual a min nas esperanzas,
Nas
disgracias tamén eres irmán.
disgracias tamén eres irmán.
Calmarei
o teu choro con un canto,
o teu choro con un canto,
Cos
recordos sunrís da nosa terra;
recordos sunrís da nosa terra;
Xa
abonda de xemir: non máis o pranto
abonda de xemir: non máis o pranto
Faga
ver o delor que o peito encerra.
ver o delor que o peito encerra.
Non
máis emigración; vamos a aldea
máis emigración; vamos a aldea
Onde
vimos fuxir da infancia nosa
vimos fuxir da infancia nosa
Os anos
de ilusóns. ¡Que nunca allea
de ilusóns. ¡Que nunca allea
Chegue
a ser, meu irmán, a triste fosa!
a ser, meu irmán, a triste fosa!
Alí
está nosa nai que está xemendo
está nosa nai que está xemendo
Polos
fillos que tén fóra do colo,
fillos que tén fóra do colo,
Con ise
amor de nai que non entendo
amor de nai que non entendo
Cando
pensó no amor do mundo tolo:
pensó no amor do mundo tolo:
Con ise
amor subrime, agarimoso,
amor subrime, agarimoso,
Destello
puro da pasión de Dios,
puro da pasión de Dios,
Que
sempre ten seu peito cariñoso
sempre ten seu peito cariñoso
Como o
éter a luz, e a luz calor.
éter a luz, e a luz calor.
¡Que
non morra sin vernos, sin bicarnos
non morra sin vernos, sin bicarnos
Cal hai
pouco morreu o pai quirido!
pouco morreu o pai quirido!
Quero que
viva sin deber chorarnos,
viva sin deber chorarnos,
Quero
coller seu último xemido.
coller seu último xemido.
¡Ai! ¡O
delor que sinte a miña ialma
delor que sinte a miña ialma
Xa non
pode expricar a doente lira!
pode expricar a doente lira!
Perdín
as ilusiós e a dolce calma
as ilusiós e a dolce calma
En que,
tempo felís, sempre vivira;
tempo felís, sempre vivira;
Perdín
as esperanzas de fertuna,
as esperanzas de fertuna,
Os
amores fugás de muller vana,
amores fugás de muller vana,
Os
recordos amigos, os da cuna
recordos amigos, os da cuna
E os
deseios de amar cousa mundana;
deseios de amar cousa mundana;
Pro que
nunca deixar pode o meu peito
nunca deixar pode o meu peito
É do
amor fraternal tenro cariño
amor fraternal tenro cariño
Que no
peito agachei, e sinto a eito
peito agachei, e sinto a eito
Hacia
ti, meu irmán, meu amiguiño;
ti, meu irmán, meu amiguiño;
Ise
amor que che tiven dende neno
amor que che tiven dende neno
Cando
xuntos corrimos na campiña
xuntos corrimos na campiña
Buscando
froles no xardín ameno,
froles no xardín ameno,
Collendo
a feiticeira avelaíña;
a feiticeira avelaíña;
Ise
amor que creceu na nosa vida
amor que creceu na nosa vida
Según
fumos medrando; que é tan forte
fumos medrando; que é tan forte
Que
sempre vivirá na ialma frida,
sempre vivirá na ialma frida,
Que
solo acabará coa fera morte;
solo acabará coa fera morte;
Ise
amor que compón a trinidade
amor que compón a trinidade
Dos
únecos cariños que agachei:
únecos cariños que agachei:
O amor
dos nosos pais, o de irmandade
dos nosos pais, o de irmandade
E o
amor da patria donde tanto amei.
amor da patria donde tanto amei.
Ti que
fuches nos días de alegría
fuches nos días de alegría
O amigo
eterno, o compañeiro amado
eterno, o compañeiro amado
Que
chorabas conmigo e repartías
chorabas conmigo e repartías
Os
xogos da niñés con dolce agrado;
xogos da niñés con dolce agrado;
Ven,
que sinto ganiñas de apreixarte
que sinto ganiñas de apreixarte
De
contarche as cuitas do meu fero dor
contarche as cuitas do meu fero dor
Ven,
que te agardo; ven, e así reparte
que te agardo; ven, e así reparte
Conmigo
os laies do perdido amor.
os laies do perdido amor.
¡Ven, e
fuxamos para aqueles puntos!
fuxamos para aqueles puntos!
Ven, e
choremos un momento, si!
choremos un momento, si!
Os que
os xuguetes repartiron xuntos
os xuguetes repartiron xuntos
Xuntos
as bágoas han de repartir!…
as bágoas han de repartir!…
¡Ven!
Que ti sintes as sunrís lembranzas
Que ti sintes as sunrís lembranzas
Da
patria amada, do quirido chan;
patria amada, do quirido chan;
Eres
igual a min nas esperanzas,
igual a min nas esperanzas,
Nas
disgracias tamén eres irmán.
disgracias tamén eres irmán.
A
Habana, Febreiro 30 de 1884
Habana, Febreiro 30 de 1884
El Eco de Galicia, 11/05/1884