A FEIRA DE ED-MUNDO. UN ILUSTRE MASÓN

Edmundo Moure Rojas

“La masonería es nefasta, funesta, subversiva e inductora a la rebelión”
(Juez Ángel Colmeiro, en dictamen de 1937, Galicia)
Aínda a risco de ser redundante -todos os escritores o somos, segundo Borges-, cada vez que abordo temas relacionados coa cultura galega, menciono ao meu pai lucense, en tácito tributo á vasta herdanza da súa memoria.

Neste caso, ocupareime de Manuel Lugrís Freire, notable escritor e ideólogo galego nado en Sada, esa vila mariñeira que chegou a min a través das testemuñas escritas de Ramón Suárez Picallo, vertidas na prensa chilena entre 1942 e 1956, postas ante os meus ollos por Cándido pai, cando xa Ramón partira e eu comezaba a asomarme ao mundo encantado do Noroeste, que era na nosa casa unha sorte de lume iniciático e misterioso.


Non sei se a palabra masón, xa fose como substantivo ou adxectivo, me chegou por boca da miña avoa materna descendente de casteláns, emparentada cos Ahumada de Teresa de Ávila-, como sinónimo de anatema e condenación, ou de beizos do meu pai como paradigma de pensamento liberador e progresista, a finais dos anos 40’, cando en España e na súa amada Galicia se entronizaba o escurantismo eclesiástico unido e xuramentado á represión castrense e aos feroces donos da terra.

En Chile, a coalición democrática da Frente Popular, que levara á primeira maxistratura da nación a Pedro Aguirre Porca, cuxo lema luminoso fose “gobernar es educar”, contou co decidido apoio da masonería, cuxos membros pugnaban por construír unha sociedade máis xusta e igualitaria, liberada do peso decimonónico do poder configurado por esa triloxía que aínda desangraba a España: Igrexa, Terratenentes e Forzas Armadas, cuxo cepo ideolóxico e material persistía en Chile desde a remota Colonia.

Polo meu pai, simpatizante dos masóns, souben das loxias masónicas do Noroeste e dunha delas, cuxo nome soaba como invocación de coloso mariño ou de divinidade pagana: Libredón. A este grupo pertenceron ilustres intelectuais e políticos galeguistas, entre quen figuraba un primo afastado seu, coñecido editor e xornalista exiliado na Arxentina, Arturo Cadrado Moure. Así mesmo, Manuel Lugrís Freire, irmán de patria de Suárez Picallo e mestre de afáns e andanzas da xeración republicana, falecido en 1940.

Quizais sexa este un dos aspectos vitais menos coñecidos de Manuel Lugrís Freire, que sinto ligado aos soños do meu proxenitor. É por isto que indaguei neles, para destacalos nesta breve crónica, como testemuña dunha admiración dual e esclarecedora, cando celebramos a vida e obra deste fillo dilecto de Sada, vila da que me sento cada vez máis afín, unxido na boa amizade polos meus camaradas das mariñas.

A comienzos del siglo XIX nació en La Coruña la masonería gallega, y lo hizo al amparo del talante liberal de los habitantes de la ciudad. Dos logias coruñesas fueron claves en la historia de España, la Constitucional de la Reunión Española, fundada en 1814, y la de Los Amigos del Orden, que vio la luz en 1817. La Constitucional de la Reunión fue la primera en nacer en este país tras los años del denominado bonapartismo, mientras que la segunda era una colectividad militar, en cuyo seno se fraguó la conspiración liberal que se tradujo en el pronunciamiento del general Riego en Cabezas de San Juan. Valín considera que Los Amigos del Orden ‘fueron el desencadenante del levantamiento popular liberal, una revolución burguesa que se extendió a toda España y que se tradujo en el advenimiento del Trienio Constitucional’. Fueron momentos de una enorme actividad filantrópico-laicista (La Voz de Galicia, 1- VI-1996).

O escritor e cronista que se identifica baixo o breve e simbólico nome de Mannaz, fálanos, de xeito breve e preciso, do carácter de masón de Lugrís Freire.

Queridos Hermanos, soy gallego y Galicia fue cuna de algunos masones ilustres. Creo llegada la hora de rendir homenaje a algunos de ellos y nada mejor que publicar sus biografías en un medio como éste (la enciclopedia virtual de la web que ellos no soñaron).

Voy a comenzar por la vida de Manuel Lugris Freire, que fue un escritor y activista galleguista, nacido en 1863, director o cofundador, entre otras muchas, de la Escuela Regional de Declamación, de la Real Academia Gallega y de las Irmandades da Fala.

Emigró a Cuba a los veinte años, donde trabajó como contable en la firma Otamendi Amiel, formó parte del Centro Gallego desde 1884 y fue el director (y fundador) del primer periódico americano redactado íntegramente en lengua gallega A gaita galega (1885-1889). Fue también vocal de la
junta directiva del Centro Gallego de La Habana. En Cuba publicó «Soidades» (poesías prologadas por Curros Enríquez), la novela corta «O penedo do crime» y «A costureira da aldea», obra de teatro costumbrista que también se representó.

Escribió también la obra «De Galicia a Lavapiés», en respuesta a una obra que pretendía ridiculizar los gallegos.
Volvió a Galicia en 1896 acompañado de la cubana de ascendencia española Concepción Orta Iglesias, se instaló en La Coruña y continuó su labor literaria, mientras que seguía trabajando como contable. Se relacionó con los regionalistas coruñeses, tomando parte en todas las actividades galleguistas del momento, como la Cova Céltica, junto con Murguía, Pondal y otros. En 1897 entró en la directiva de la Liga Gallega da Cruña, presidida por Salvador Golpe, como secretario. Pujó por la creación de la Escuela Regional de Declamación (1903), que fundó con Galo Salinas, de la que fue presidente. Tuvo como especial preocupación la de suministrar textos a la nueva entidad, con un gran afán en retirar a la literatura gallega del costumbrismo predominante. Todos sus textos tienen una fuerte carga reivindicativa.: «A Ponte» (1903), «Minia» (1904) y «Mareiras» (1904). Lugrís Freire fue el primer autor teatral gallego en utilizar la prosa. Es también el máximo representante del teatro social o de tesis.

En 1904 participó en la fundación de la Asociación de la Prensa de La Coruña y en 1906 de la Real Academia Gallega. Lugrís Freire fue también el primero en utilizar el gallego en un mitin: fue el 6 de octubre de 1907 en Betanzos, en un acto del sindicato Solidaridad Gallega, del que también había sido fundador. En 1916 participó en la creación de la Irmandade da Fala de La Coruña. En 1919, como suplemento del periódico El Noroeste, publicó «Versos de loita», pero su mejor libro poético fue «Ardencias» (1927), que está dedicado a la juventud gallega.

En 1922 publicó una «Gramática do idioma galego», seguidora de la Gramática de Saco y Arce, pero la primera en gallego, y al año siguiente ingresó como socio correspondiente en el Seminario de Estudos Galegos con un discurso sobre Pondal. El 5 de mayo de 1924 fue nombrado hijo predilecto de Sada.

En 1930 participó en la elaboración del programa del Partido Autonomista Republicano Agrario para la campaña electoral y en la constitución de la Federación Republicana Gallega.

El 28 de abril de 1934 fue nombrado presidente de la Real Academia Gallega, pero renunció el 20 de agosto del año siguiente por problemas de salud. Poco antes había participado como orador en el acto de inauguración del monumento a Curros Enríquez en La Coruña, junto del presidente de la República, Niceto Alcalá Zamora. También fue nombrado socio de mérito del Instituto Histórico do Minho, de Viana do Castelo (Portugal).

Podéis ver que su vida fue muy ocupada, a pesar de todo ello, aún tuvo tiempo para dedicarse a la Masonería y ser uno de los Masones ilustres de los que debemos sentirnos orgullosos. Pero el tiempo es un “diablo” implacable y el tiempo de caminar hacia el Oriente Eterno nos llega a todos y Lugrís Freire no fue la excepción.

Sen dúbida, a masonería congregou, na primeira metade do século XX, a connotados espíritos liberais que contribuíron á democratización de diversas nacións, con maior ou menor fortuna. O caso de España e, particularmente de Galicia, non foi unha excepción. Os patriotas galegos loitaban contra forzas poderosas e implacables e foron varridos polo franquismo. No entanto, as súas obras perduraron, como no caso de Manuel Lugrís Freire, a través da súa notable produción literaria, se non voluminosa, si de indiscutible calidade. A través dela podemos percibir os elementos que a fundan e enriquecen: o coñecemento cabal dos seres humanos da Galicia campesiña e mariñeira que habitan as súas páxinas; a sutil ironía galega que se move entre finas alegorías intelectuais, moitas delas inspiradas en fábulas e lendas tradicionais, e os xogos verbais da retranca; a crítica do clericalismo ramplón, das supercherías seudo relixiosas empregadas como armas de dominación na súa terra polos caciques de entón, aínda non extirpados de Galicia aínda que haxan remozado as súas roupaxes e maquillado a súa linguaxe.

A recuperación da obra narrativa en lingua galega, feita polo Centro de Investigacións Ramón Piñeiro, con introdución, edición e notas de Xabier Campos Villar, permítenos acceder a ese marabilloso universo de raíz costumbrista, pero de expresión moderna, que constitúen os contos de Lugrís Freire.

No breve espazo desta crónica non é posible reproducir un relato completo, pero extraerei parágrafos significativos dun deles, titulado ¡Protestante!, pois contén, ao meu xuízo, os principais ingredientes e elementos da ideoloxía liberal do autor e do seu anhelo por contribuír á liberación dunha sociedade constreñida e depauperada pola intolerancia cerril dos seus mandamaises. 

O home do noso conto era un poeta gallego, que, despois de cantar en versos valentes “os celtas fazañosos” e de soñar na redención da súa terra, tivo que abaixar as súas fidalgas pretensiós de tal xeito que acetou o cargo de viaxante dunha fábrica de folla de lata. ¡Triste sarcasmo da súa sorte que o obrigaba a troca–lo comercio das musas po la venta de envases para sardiñas, calamares e maragotas!
……………..
O viaxante colleu as dúas maletas, a da roupa e a da folla de lata; e aínda non afincara os pés en terra, en compaña da catalana, deron as regateiras un resoante ¡Viva la Virgen! e comenzaron a chover sobre del coios a vao. Ceibou as maletas enriba do muro, e meteuse outra vez no vapor, agachándose para que o defendera a obra morta. A catalana fixo o mesmo poñéndose a catro patas, para máis seguranza. A condanada chuvia dos croios seguía zombando no costado do barco, namentras en terra berraban aquelas boas mulleres cun torgo dino de mellor causa:

– ¡Abaixo os protestantes! ¡Viva la Virgen!

Unha regateira, alritada e descomposta coma unha lurpia, colleu a maleta da roupa, esgazouna e tirouna no mar, escupindo despois como se fose cousa abafada; fixo o mesmo coa das muestras, e dixo:

– Velaí van os libros herexes… ¡malo mar os trague…!

E a catalana que viña tras do viaxante falaba:

– Pasiensia, noy, pasiensia. Esta es la ignoransia que brama. Lo tomaron á vosté por sacerdote protestante. Ya nos desquitaremos después parlando de la poesía…

– ¡Que poesía nin que centella! A poesía estaba na miña maleta de folla de lata, que me donaba a mantenza; agora non me queda en Vigo máis que a literaria, coa que terei dabondo para adoecer de fame.

Estas forzas escuras e omnipresentes que reptan no relato non desapareceron. Só cambiaron de léxico e ademáns. Pero o espírito inmortal de Manuel Lugrís Freire, co aderezo do seu vibrante humor, avívanos a esperanza, como esas brasas ocultas baixo a cinza da lareira que os nosos antergos rescataban con ese sopro que aínda nos manteñen loitando pola luz da cultura.

E si comecei este escrito cun epígrafe infame, péchoo coa voz do meu pai que chega desde o abano da memoria: “Falan de superstición sectaria e de dogmatismo na masonería quenes fixeron do opio ideolóxico e da mentira un pingüe negocio de dous milenios”.

Santiago de Chile. Abril de 2013
Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *