Baldomero Iglesias e Xosé Luís Rivas
Debo manifestar, agora xa desde o principio, a miña admiración por Isaac e tentar algo desde a miña subxectividade e amizade que sirva de trazo evocador da súa grandeza xenial e humana desde tan pequeno e humilde molde. Coñecino hai xa ben anos, en Sargadelos, o seu fogar e lugar de denodado traballo. Presentounos Lalo e desde entón, tívenlle todo aprecio e amizade, coido que mutuo, pero no meu, sorprendido de tanta enorme valía nunha persoa. Gardo memoria feliz e exemplo a seguir. Vén desde os anos setenta nos que alí, eu ben vía, botaba o tempo, demorando proxectos perfectos e co perfil exclusivo dunha terra que, aínda que colonizada, expresase na súa liberdade creadora o exquisito gusto e beleza, para que derivasen, coa súa marca, en prestixio e orgullo. Alí abría e pechaba xeiras de traballo. Gustaba moito da música e tiña unha especial querenza por nós, xa cando Fuxan os Ventos e despois coa Quenlla. Sempre nos alentou e propiciou, sobre todo nas épocas depresivas e de contrariedades. Moitas son as leccións dadas na distancia curta dos encontros, das tertulias, das arelas comúns, das ideas, que el desenvolvía con extraordinaria sinxeleza aínda que fosen complicadas e dificilmente imaxinables. Sempre estivo en pé de loita, coa verdade por diante e co raciocinio en pé de sentimento. Home incapaz de facer mal, … privouse de dicir cousas que poderían ferir a alguén, só polo feito de non facer mal, de non molestar. Invitábanos sempre a manifestarnos, dicindo o que había que dicir, pero sen danar a ninguén. Era escrupulosisimamente respectuoso, tanto que moitas veces o pillaron para causas que el non asumía ou ignoraba intencionadamente, para non desmerecer aos culpables, e quedaba mesmo coma un parvo, aí que lle quedaron con todo, na súa enorme bondade.
Molestáballe resultar protagonista de algo, xa fose como artista, como político, como pensador, como escritor, … como tantas cousas que foi a un tempo. Tiña sempre o don do eloxio, pero para os demais. O que el facía non tiña mérito ningún. O mérito era dos outros, da beleza, da boa actitude, dos comportamentos alleos… dicindo sempre que se o mundo e a vida eran bonitos é por culpa dos demais.
Ademais da bondade, ausencia de mal ou sequera desconfianza, … era bondadoso na súa humilde cega. Eu teño estado con el en Sargadelos e iamos xantar ao comedor da fábrica cos empregados, el gustaba de estar con eles e participando deles. Por aquel entón quixo traballar o vidro e darlle unha nova dimensión á fábrica e lembro cando proxectou levar a cabo aquel anceio dos cristais e vidros galegos. Para poñelo en marcha trouxo, coido de Italia, a dous especialistas que traballaron nos dous crisois que montaron nun lugar habilitado. Botaron aínda ben tempo facendo probas, pero el non acaba de ver as cores dando beleza a aquel novo elemento. Eles sopraban o vidro, dobrábano, intuían formas, facían figuras de proba, coas cores propias e cores novas da cerámica, … pero Isaac non estaba satisfeito, non quedaba convencido e, a sabendas do moito que perdía, desistiu da idea e tomouno como un intento de espallar a arte que non resultaba moi noso.
Tanto era o seu pesar que semellaba sentirse culpable de todos os erros, de todos os males, pero nunca responsable dos acertos ou éxitos. Así o manifestou en moitas ocasións, mesmo cando se sentiu culpable da morte do seu pai, aquel día cando, por fin localizado o lugar exacto onde os pasearan, se soubo dos restos, preto de Palas de Rei.
Foi alí, onde quixemos poñer, un grupo de amigos, unha pedra na lembranza “Díaz Baliño e Sixto Aguirre”. E, naquel acto emotivo e entrañable, quixo contar da súa suposta culpabilidade na morte do pai, novamente culpable, porque dicía que era a el a quen buscaban. Coas súas verbas converteu o acto, nun acto de contrición. Tan pouco quería molestar que cando quería pedir algo indicábao sutilmente. Sen obrigar. Poño por caso cando quería que nós musicáramos algún poema determinado.
E como facía? Agasallábanos o libro no que estaba o poema e pregaba a folla que correspondía co texto do que tanto gustaba. Así o fixo con poemas como “A Rui Xordo” e “Castelao” de Lorenzo Varela, “As cunetas” de Luís Pimentel, “As ratas” de Luís Seoane, … e algún outro que a el tanto lle impactaran e nós cantabamos moitas veces compracidos. Tamén el foi culpable da nosa amizade con Anisia Miranda e Xosé Neira Vilas, procurounos os enderezos para ter unha correspondencia fluída, … correspondencia desde A Habana que derivou xa para sempre nunha fonda amizade, frutífera de colaboracións e proxectos sempre inacabados. Cando soubo isto, sentiuse moi honrado de ser motor daquela relación e, aínda máis, que dese lugar a encontros e colaboracións entrañables. Eu podería contar outras leccións vitais do seu amor, do seu coñecemento, da súa intuición xenial, da súa sabedoría para harmonizar a vida e para coas persoas, … pero faríase moi extenso. Sei que seremos moitos os que gardamos feliz memoria de exemplaridade, neste home que abriu enormes camiños para a esperanza desde a humanidade e o enxeño creador, para esa orixinalidade -con feitos- do profundo amor a Galiza e do deseño da dignidade da común orixe, nesta Matria irredenta que debera aprender de tantos exemplos dados, de tanta loita, de tanta entrega. Eu gardareille memoria feliz, por me ter atopado con el, pero tamén a satisfacción de sabelo e de ter aprendido del moitas cousas que serán vitais para non perder o facho da esperanza e da liberación que, como pobo, merecemos.
Mero
* * *
Non é fácil para os que abrimos os ollos na noite do franquismo achegarnos a homes e mulleres da magnitude de Suárez Picallo. Pesa aínda coma unha enorme lousa a miseria intelectual na que nos criamos. A fachenda baleira dos sabidiños que estaban e aínda andan no poleiro.
Hoxe somos xentes abraiadas pola realidade que nos precedeu e acabou afogada en sangue. O que máis me asombra é o feito de estaren moitos destes persoeiros cortados por patróns semellantes. Tiven ocasión, toda unha honra para min, de investigar e recuperar a memoria dalgunhas vítimas da represión do 36. Pois ben, son, salvando diferenzas ideolóxicas, xentes de vidas paralelas.
A realidade da Galicia dos anos vinte e trinta tería con seguridade unha pobreza de presente semellante á actual, salvando algunhas distancias.
Falamos de homes afoutos que pariu esta Terra, que coa escaseza de horizontes que había no País saíron na busca doutras posibilidades, coma se esta miseria lles apertara a garganta impedíndolles respirar. E alá, lonxe da Monarquía e do Caciquismo, empapáronse de novas ilusións e soñaron con facelas realidade aquí, na súa Patria, na realidade do día a día.
Suárez Picallo marchou ó novo mundo e alí soñou un novo mundo para Galicia, sen perder o contacto coa Terra para non soñar utopías e mesmo cando as armas tronzaron o soño el continuou loitando pola posibilidade dun País novo cheo de esperanza.
Moitos outros foron pasados polas armas. El non. Librou. Non se lle apagara a vela aínda.
Aquí, na comarca desde onde escribo este traballiño, caeron paseados ignominiosamente xentes coma el. Non tiveron tanta relevancia pero compartían o soño. Eran moito máis humildes intelectualmente mais non menos loitadores e arriscados. Eles tamén marcharon ó novo mundo na busca de pan e futuro. Cando se viron aló e coñeceron a posibilidade doutra vida… Mentes abertas sen cancelas. Regresaron e axitaron, compartiron, loitaron e crearon sindicatos, participaron en política e sufriron martirio, eles curto pero total, os seus, as familias e os amigos longo e desesperado. Silencio, acoso, desprezo…
A miña enorme angustia consiste en ver hoxe o seu legado. Para min os legados importantes deberían ser analizados e mastigados ou cando menos coñecidos polas xentes do común. Así os esforzos e a entrega non serían baldíos. De pouco serven simposios, actos, todo iso que facemos para desesperadamente gardar e espallar a súa memoria se non conseguimos dalos á xeneralidade das xentes adormecidas.
Pois ben, anos dabondo despois da morte do ditador asasino seguen a seren descoñecidos, ignotos nun País de mediocres que non valora ós seus nin o seu. Un País que camiña por inercia e que non recolle a herdanza valiosa dos que deron a vida polo futuro común. E non hai moita esperanza de que as cousas cambien. As urnas mostran unha realidade escura e involucionista. O poder está en mans de mediocres traidores a si mesmos e ó futuro do seu pobo.
Cantos Suárez Picallo nos farían falla hoxe para saír desta longa noite? Cantos Isaac Díaz Pardo?
Ai Sada, Sada! Berce e niño destes grandes homes…
Mini, Boimorto polo Antroido de 2012
