CRÓNICAS DE ÁNGEL DEL CASTILLO SOBRE UNHA ESTANCIA EN SADA (I)

No 1906, o historiador da arte Ángel del Castillo (A Coruña 1886-1961) pasou unha tempada no pazo do Castro
de Samoedo, canda os irmáns Castro Arias. Nestes días de lecer, dedicouse a percorrer a comarca na procura de vestixios arqueolóxicos e artísticos. Esas experiencias reflectiunas en dous artigos dos que hoxe reproducimos o primeiro. 

POLAS MARIÑAS

Meus señores e amigos verdadeiros: Téñovos de saudar e dalas gracias, nas máis cumplimenteiras palabras, polo agarimo con que acolléehedes á este vasallo nos vosos dominios. E
merecentes como me sodes do mais grande sacrificio vouvos cumplimentar na nosa fala, fala
dos nosos ascendentes, sin arroparar no traballo que costarame o falar, nunha fala, na que en
de xamais falei, e direivos tamén como foi a saída que fixemos hastra da pena da Marola. 

Inda as brétemas da mañán non fuxiran co
as rayólas que escomenzaban á alumear, cando
o señor Manoel, o do Curro, e o señor que pon
estos garabatos, iban corredoira abaixo por veren se atopaban cousas vellas, doutros tempos
nas que espallala súa alma. 

Mollándonos os pés no orballón, chegamos
cabo da fonte Seixeda onde os castiñeiros e os carballos asomeaban o campiño cuberto de fieitos, e o
muiño no que bulían as augas dimpois de moer o
grao, do que o muiñeiro gardaba as maquías. Pasámola carretera que vai por Tarabelo, e por medio dos prados fumos hastra a Granxa, onde atopamos outra carretera desde a que, por unhos carreiros, fumos en busca da corredoira que vai por
Mondego; atravesámola fraga dos Barros, unha
fraga mui bonita, e chegamos á Lámela, na que
tomamos por un esqueiro, pra non lixugarnos na
lameira; escomenzan os piñeiros que subindo por
Carnoedo, (que queda á man direita) zoaban co
lixeiro vento; da outra beira entre os piñeirales
vese Meirás e a coroa do castro no máis alto do
lugar. No chan cuberto de queiroas, toxos e carqueixa, os homes facían capós e billardos; e nós
seguimos por unha curripa na que as rilleiras, fixéronme cair máis dunha ves magoándome o pellico do xionllo e lixando o meu calzón mouro. 

-Mal comenzo, díxome o meu escudeiro. 
-Non é bon, repliqueille.  Chegamos á Fonterrota, un rueiro de moita guapeza; os picariños subíanse aos pexigos e os paisanos chegábanse hastra as cancelas e perguntaban (ao ver
a miña máquina de retratar co seu trípode) cando se faría a carretera nova; creían que eu era
algún inxenieiro, e o Sr. Manoel, un legoeiro. 

Adiantaba a mañán; os carrizos, os chascos
e os peizoques, pousábanse na corredoira, brincaban polos valados ou voaban entre as árbores. 

Xa a Natureza estaba no seu apoxeo. 

Nosoutros limpábamolo sudore e eu doínme dos labregos, que xa recollendo o maínzo
que botaban nas paxetas e levaban aos cabazos;
xa aporregando co a rella, facendo as canles; xa
cargando de untullo o seu carro hastra a cabezalla, traballan pra nunca se tiraren da pobreza. 

O cantar dos carros, ese rallar que fai o eixo
coas troiteiras, ouvíase ao lonxe; e así deste xeito, chegamos cabo da igrexa de Santa Comba de
Veigue, da que tiñamos boas noticias e na que
entramos; non atopamos nada que lles decir que
valla a pena, como non sea que teñen os feligreses unha virxe de moi boa talla e de moitísimo
mérito, que inda non a tramou a broca, regalo do
Arzobispo Vélez. Saímos de Veigue, e por unhos
camiños xordos, pasamos por Aba, e dende alí
vimos unhos gomelós que se atopaban de certo
xeito; eu axiña comprendín o que aquelo era; calei e dixen pra o meu chaleque, xa nos veremos. 

As carricantas, brincaban diante de nosos
pés que inda non iban cansos, pro que adoecían
por mor das terras mantidas que separábannos
da igrexa de Santa María de Dexo, que ao diante de nós, agardábanos. Ao fin, despois de dúas
horas e media de comino, chégamos ao pe dela,
e descansamos un cachiño.

Deitámonos no adro, prelo da porta, e a soma dunhos carballos, dos que as lorbagas ceibábanse no chan, e escomenzamos o xantar, taniscando nunha bola de parrañoa, e algo máis que
levábamos, que como non interesa aos máis, non
volo conto. E goto vai, goto ven, puxémonos á
falar de cousas da terra, o meu escudeiro -o Sr.
Manoel, o do Curro,- e o cabaleiro da pé que fai
o relato. El é moi falangueiro, e eu gústame moito de lle oír, na nosa fala, os contos de meigas e
de mouras encantadas; faloume da galiña e os
pitos (non de ouro, como nas máis das lendas,
senón de veras, como el di) que rebulen baixo
unha viga no río nomeado Caño, en Osedo; díxome as conversas das mozas e os mozos, que se
lembraba en des que el o fora; e cantoume (e sintín non sabere música pra recollelo canto) algúnhas cantigas de neno das que inda non se
esquencera; eu tirei do papel que levaba no bolso, e recollinnas escribindo no meu colo; e pra
que vexan a proba, ehí lles van dúas: 

Costureiriña bonita 
Volve polo devantal 
Que che queda de bandeira 
Na raya de Portugal. 

Chamáchesme lebrachiño 
Porque nacín na revolta 
Inda catro coma ti 
Non me dan a viravolta. 

Traer, inda trouxen moitas, pro mais traería se non fora pola visita do señor cura de Dexo, un gran vasallo, que fixo trocala conversa. 

A igrexa é moi guapa, e de moitos anos, pois
fíxose no 1236; é un bon exemplar dos tempos nos
que nosos ascendentes vivían nos tarreos e nos
castelos. Inda que non conserva a súa portada vella; se non remozada, des que o lume pegou nela,
val a pena de que se vexa,
pois non é nada laida; ten de
vello as súas portas travesas,
ó seu ábside, os seus canzorros, e inda máis que non
vos conto polo de agora. 

Perguntamos como se
chamaba o coto dos gomelós que viramos denantes,
e dixéronnos, O Vixía; a
miña creenza do que aquelo era, non iba por mal c camiño, e díxenlle ao
meu escudeiro. 

-Ouh, Sr. Manuel, imos ao curuto. 
-Onde vostede queira, señor. 

E por vales e mainzales fumos na compaña
do señor Abade da parroquia; non tardamos moito en chegarmos; eu, axiña comprendín o que
aquelo era: estábamos diante dun castro. Por un
carreiro, subimos ao foxo, que casi rodea a coroa,
tres metros por riba do foxo, e subindo por ela,
vimos que tiña a forma dun ovo. E muy guapo, e
consérvase moi ben; dende o curuto daqueles cómaros vese unha chea de vilas, portos e rueiros; e
dende o monte Breamo, e as rías de Sada e Ferrol, hastra a torre de Hércules, a vila da Cruña e
a ría da Pasaxe, tendo diante de nosos ollos a pena da Marola, que érguese aos nosos pés, a dexergare toda unha serie de encantos ademirables. 

Baixamos do castro, e dímola volta por onde fóramos; volven os vales e as bouzas, o zoar
dos piñeiros e da xesta, os paisanos nas súas
labores, os sirís e as maricas alegrando os piñeirales, e os colores do sol que se agacha tralos cómaros din que o día vai vencido. 

Pouco máis tarde, chegaban, escudeiro e
cabaleiro, ao lar, onde foran tan ben acollidos. 

E o relato se finiu. 

De abondo dinlle ao garabullo, e tempo é
que peche a boca. Non me queda máis, que poñerme aos pés da fidalga, no que moita honra
teño, e bicarlles as maos a aqueles meus amigos
cabaleiros descendentes dos mais garridos varós. 

Fidalgos, á vosa obedencia. 
A Cruña, 18 setembre 1906. 
Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *