Francisco Fernández Rivas
Os redactores consideraron as experiencias e as historias vividas polo narrador, de interese pedagóxico. O autor era coñecido nese tempo entre as xentes do mar como, “o rei das fanecas e dos calamares”. O narrador que é a historia do propio, comenta con detalle algúns dos casos que lle aconteceron e inclusive cousas que aínda que lles parecerán mentira, foron verdade.
Era Abril de 1950 cando naceu o “Rei das fanecas”, un neno que naceu nunha casa, sen luz, sen bicicleta, sen coche, sen calefacción e sen comodidades.
Había moito frío, moita neve, moita xeada e moito de nada, pero eu era moi feliz, cos meus pais e co meu irmán Eduardo, xa finado neste momento. O meu pai era mariñeiro e a miña nai “seus labores” con varias leiras o cargo de nós os catro. O meu pai cantaba moi ben e ensinoume todos os “tangos” que se cantaban na época, nunca me esquecín deles e tiña saídas moi boas, como cando a miña nai lle dicía:
-Pancho, queres café?, Tomaches café?, Queres café? Meu pai dicíalle: -Xa tomei 3 cafés! Outra vez na noite boa, dicíalle miña nai: -Queres máis compota? e el respondíalle: se non me queres dar compota dáme con tarteira! Así, cunhas e con outras ían pasando os días. Lembro que aínda non existían os cuartos de baño e tiñamos para o efecto unha “caghela” no fondal da horta onde limpabamos o cu coas herbas frescas do campo, e nos bañabamos na tina no faiado. Cociñábase na lareira co tres pés véndonos a familia á noite coa luz do candil, máis tarde coa luz de carburo ate que logo meus pais puxeron a luz eléctrica, tendo que traer 6 paus dende ben lonxe. Dende a casa de Pepita de Jesusa até o Fiunchedo que era onde eu moraba. Logo puidemos pasar do tres pés a cociñar con gas butano nunha cociña marca “Obregozo homan”. Por certo, nun primeiro momento as comidas sabían a gas, pero é claro que o padal adáptase o que lle botes, como pasa hoxe cos “viños fabricados e coas comidas de jaimitada”. Lembro cando compramos unha radio e despois de oír as cousas que falaba non me cabía na cabeza cando a apagabamos, onde meterían todo o que eu non podía oír, e pensaba que a volvela a acender ían saír as palabras todas xuntas atropeladas unhas coas outras. Tardei algún tempo en entender isto.
Cando as mulleres pasaban para o río coa tina na cabeza para lavar a roupa, desde enriba dunha Figueira mexáballes enriba das tinas, eu non o facía por mal, pois lles facía gracia e cando viñan do río dicíame, “a ver neniño cántanos coma a radio”, e eu cantaba en voz alta lalalala, lolalola… etc. Pero eu seguía subindo a figueira e seguíalles mexando enriba das tinas. “Ogallá me perdoen”. No Fiunchedo tiñamos leiras que plantabamos de todo, e animais coma o porco, galiñas e coellos. Tiñamos unha cabra moi brava que lle chamabamos Piruca (máis adiante falaremos dela) e mais un gato laricento. Aínda recordo un día que fun á leira na procura de apañar un saco de leitarigas para os coellos e cando vin traía tanta fame que na lareira levantei o testo da ola que estaba no lume, e comín catro pratos de caldo cun sabor algo estraño. Cando estaba farto, apareceu a miña nai e díxenlle o que comera, ela contestoume que non fixera caldo que o que había na pota eran lavaduras para a encaldada do porco. É dicir, comín catro pratos de encaldada para o porco. Isto confirmou que os nosos animais eran moi ben tratados, até neste caso que o caldo tiña un sabor especial, non estaba tan mal. Nesta altura aprendín que había que comer o que houbera na mesa sen protestar, a pesar de que eu na comida era un pouco “pistraca”. Máis adiante, coas “tecnoloxías” que comezaban aló polo ano 57, 58 xa puxemos cuarto de baño, fixemos un pozo negro. Máis tarde a televisión e despois o teléfono. As cousas xa ían cambiando e xa desfrutabamos de algunhas comodidades. Antes de que me esqueza sobre a miña cabra Piruca que era moi grande e a muxía miña nai para darnos unha taza de leite a min e máis o meu irmán para ir almorzados antes de ir para a Escola Laica. Un día o meu pai levou a cabra á leira a pastar e cando lle foi poñer a estaca, ela comezou a correr arrastrando o pobre Pancho que chegou a casa todo rabuñado. Na corte vingouse enchéndolle a cabeza de hostias. A cabra tiña uns corniños que case non se vian porque era femia, pero tiña unha cabeza mais dura que a pedra, e as hostias que lle daba o meu pai, era como se lle rascase onde pica. O meu pai aparte de estar todo rabuñado polo arrastre da cabra, incháronselle os dedos e as mans de tal maneira, que parecían globos, botou inutilizado 30 días. A cabra Piruca era moi rebelde e só a miña nai a dominaba, pero un día unha veciña que era muda, meteuse con ela e tiroulle un cesto cheo de mazás pola costa abaixo, ademais de darlle unha turrada que a ceibou polo balado de fronte do cemiterio, non lle pasou nada, pero nunca a vimos aparecer por preto da cabra Piruca. Despois desta introdución e a partir de aquí, comezan os relatos das experiencias desa época que o narrador describe hoxe con 67 anos, por se lles serve para algo ás novas xeracións.
AS TARRAFAS
(Aparello de cerco entre 200 e 500 brazas e entre 80-120 brazas de profundidade, para largar en mar aberto)
Lémbrome de que aló polo ano 1957 en Sada había unha gran flota de pesqueiros do cerco cos seus remolques saíndo da ría na compaña dos peixes roda o carón. Estes marcaban a navegación dos barcos que ían a pescar coas artes da Tarrafa e do Racú en busca de sardiña, parrocha, mocarte, mocartiño, xurelo, chincho, alpabarda, albacora, xarda, torno, rincha, ghalleghas e xurelas, rebalo e rebaliza, besugo, sargos, pargos e algunha pescada e calamar polo medio. Lembro tanta abundancia, que era un espectáculo ir o porto cando soaba a sirena, anunciando a chegada dos barcos cargados de peixe. Os rapaces cando os viamos a dúas millas entrando polo canal, xogabamos a acertar entre nós porque eramos capaces de saber de que barco se trataba, só polo ruído do motor. Para ser fiel a memoria da nosa querida vila, teño que remarcar que antes de anunciar a chegada do peixe coa sirena, era anunciado polo tío Lolo cunha buguina de mar, que era un caracol xigante sen o bicho dentro, cortada polo bico que era por onde se sopraba. Non era fácil tocala, pero cando chegaban os barcos de mañá a buguina oíase perfectamente a dúas millas do porto. Lembrábame o son o resoar dos cornos que se vían nos cines cando botaban aqueles filmes de romanos. Meu tío Lolo foi o último buguineiro de Sada.
A descarga do peixe era manual e facíase cos chamados “envasadores” como o histórico Papaíto dobrado da columna de tantas descargas, e outros rapaces coma eu, que sacabamos 15 ou 20 pesetas por axudar nelas. Cando se descargaba mocarte para producir anchoa, debaixo dos “emparetados” agachabamos peixes, para venderlle o final ao conserveiro que xa tiña todo comprado, pero aínda lle sacabamos algo por un ou dous baldes de peixe que xa estaba fora do subastado, porque estaba desaparecido por nós entre o emparetado e o costillaxe do barco. Non poido esquecer unha vez que fun o mar no San Cristóbal mandado por Juan de Cristobo que levaba nese día tamén o seu fillo mais novo, Fran; Que mareadeira colleu aquel neno que vomitaba seguido, votei media hora baldeando a cuberta, co balde de baldear todo vomitado! Pobriño, non sei si volvería máis o mar con aquela experiencia, aínda hoxe despois de 60 anos, el e máis eu aínda falamos de aquelo.
