SADA, IMPERIO TÉXTIL DE EUROPA (I) FÁBRICA DE ENXARCIA E LONA. ANOS 1664 A 1762

Maise Vázquez Varela

Segundo nos di Antonio Meijide Pardo: “La conversión de Sada en la primera sede textil de Galicia fue obra exclusiva del genio emprendedor y del espíritu de iniciativa de que hicieron gala dos hombres de negocios y armadores, na-turales de Flandes. Nos referimos a Adrián de Roo y Baltasar Kiel, quienes decidieron abandonar su país nativo en 1658 a raíz de la toma de Dunkerque por el ejército franco-inglés, tras la famosa batalla de las Dunas librada en las cercanías de aquella plaza fuerte”. 

Na devandita batalla, o exército anglo-francés, organizado por Oliver Cromwell, tomou a cidade de Dunkerque, defendida polo marqués de Leyde e polas forzas españolas que acudiron no seu auxilio. Adrián de Roo e Baltasar Kiel, naturais de dita cidade, por non permanecer nela baixo o dominio francés, deciden abandonar patria e facenda para vir a España, instalándose na Coruña. 

Nun principio dedicáronse á introdución e venda de produtos coloniais, á armada de fragatas de corso contra os inimigos da Coroa e ao traslado de soldados a Flandres, converténdose máis tarde en empresarios téxtiles do cánabo, liño e lá, erguendo en Sada un complexo industrial téxtil de grandes proporcións. 

Nesta época Sada, situada na marxe esquerda da ría das Xunqueiras (hoxe ría de Ares e Sada), pertencía á provincia de Betanzos, xurisdición de Miraflores e Condado de Lemos. 

O citado complexo estaba integrado por tres diferentes factorías téxtiles, creadas en distintos momentos polos citados industriais flamengos radicados na Coruña e Sada respectivamente: a primeira foi a de enxarcia e lonas para os navíos da S.M. En 1.674, creada antes da organización en España da Xunta de Comercio e Moeda polo Duque de Medinaceli; a segunda foi a de lenzos e manteis en 1.684, organizada xa no tempo da citada Xunta e, en parte, coa axuda dela, para imitar en España os xéneros de Flandres e Holanda; e a terceira, a de panos en 1.695 que aspiraba a competir no mercado español, principalmente no galego, cos xéneros similares de Inglaterra, sobre todo na confección de gras e escarlatas. 

Nas Memorias Políticas y Económicas de Eugenio Larruga y Boneta podemos ler: 

En estas instalaciones era en las únicas de España donde se podían fabricar, cada año, tres mil quintales de todos los género de jarcia y grandes partidas de lona para surtir a la Real Junta de Armadas, utilizando para ello el cáñamo, que era importado del Báltico y también de las provincial levantinas españolas. 

En 1.721 el Intendente Don Rodrigo Caballero pasó personalmente a reconocer las fábricas establecidas en Sada, para paños, jarcia, gumena y lonas. Comprendió y así lo hizo saber que las fábricas de lona, jarcia y cables establecidas en Sada, era lo mejor que había visto; y que ni en Cádiz, ni en Alicante, ni en Valencia, ni Barcelona había encontrado mejor acomodamiento que en Sada para estas fábricas, siendo éstos unos géneros preciosísimos para la navegación. 

Explicó asimismo que, habría sido un error comprar estos materiales a extranjeros por lo poco que duraban y lo costoso que salían. Que él lo sabía por experiencia propia en diferentes casos que expresaba, en que habiéndose roto todos los cabos y aparejos comprados a extranjeros, los hechos en España se mantuvieron firmes; lo que, dice: consistía en que en España se hacían de materiales frescos y de buena ley, y fuera introducían en las filásticas estopa de mala calidad y cables deshechos, no siendo esto comprensible a todos ya que se disimula con la brea y es necesario tener gran experiencia para notarlo. 


Plano da fábrica de enxarcia e lona de Sada no ano 1734. Archivo G. de Simancas. Signatura: MPD, 29, 005

Detalles do plano anterior


Esta empresa empeza a ter problemas: oposición de Inglaterra por medo á competencia que puidera causarlles a fábrica de Sada, poucos operarios cualificados e carestía do cánabo nacional e do importado do Báltico, porque o risco do transporte marítimo era considerable debido á situación de guerra con Francia. 

A pesar destes problemas, a fábrica continúa en pé ata mediados do século XVIII cando as disensións xurdidas entre os herdeiros de Roo e Kiel a levan á ruína. 
Para salvar esta industria da súa desaparición, en 1750 a Coroa determina facerse cargo da mesma por considerala de sumo interese polas manufacturas que alí se realizaban, pensando que vigorizaría a industria navieira ferrolá, obxecto de grande preocupación na política de fortalecer a Mariña Nacional, imposta polo Marqués da Ensenada. 
A este respecto Cornide dinos: “La precisión de proveer de aparejos a los navíos que se construían en El Ferrol, su proximidad de aquel Departamento de Marina sólo distante tres leguas por mar, la proporción de aprovechar varios útiles, telares y edificios que aún se conservaban, y la disposición de los naturales para emplearse en unas artes que aún no habían olvidado, movieron a nuestro Ministerio a que se eligiese a Sada para establecer en ella las labores, que luego se aumentaron considerablemente, tanto en obras como en laborantes, mandados venir en número de más de 300 de Aragón, Valencia y Cataluña”. 
En canto a Coroa se fai cargo da fábrica, esta pasa a chamarse REAL FÁBRICA DE SADA
Esta nova etapa significou para a Vila unha grande expansión comercial acompañada dun crecemento demográfico importante, ata o punto de converter Sada no mercado depósito de cánabo manufacturado máis importante do norte de España. Ao mesmo tempo, o porto beneficiouse desta actividade industrial. 
A maioría dos 300 veciños vivían a expensas da fábrica, o que repercutiu negativamente no desenvolvemento agrario e pesqueiro. 
Por outra banda, e segundo nos indica Meijide Pardo: “…es curioso reflejar aquí hasta qué punto el ilustre polígrafo Cornide se mostró contrario a la manufactura cañamera establecida en Sada por cuenta de la real hacienda, por considerar aquella actividad como muy dañina para la salud de las personas. En su intitulada Noticia de la villa y puerto de Sada en las costas de Galicia, el supradicho autor afirma haber sido testigo de los “funestos daños” causados por aquel tipo de fabricación, que llegó a producir “tenacísimas tercianas”, de cuyas resultas enfermaron infinito número de operarios. A mayor abundamiento de su aserto, Cornide comentó el hecho significativo de que una vez trasladada la factoría a El Ferrol (1762), no volvió a conocerse en Sada semejante azote. “Lo que perdió Sada con la traslación de su fábrica, lo ganó, por otra parte, en cuanto a la salud pública y al bien real de sus vecinos. Desde que habían empezado las labores del cáñamo, habíanse arraigado de tal suerte las tercianas en este pueblo y en los del contorno, que en menos de dos leguas cuadradas pasaban anualmente de 800 los enfermos de esta molesta fiebre. Pero se vio restablecida conocidamente la salud desde el instante de su mudanza y, en tal grado, que en el día no se conoce uno que adolezca de aquel mal”. 
No catastro do Marqués da Ensenada figura detallado o patrimonio industrial que a Coroa tiña en Sada. Tres edificios para diferentes operacións de fabricación, dous obradoiros para fiar e colchar enxarcia, un cuarto-estufa para alcatranar a enxarcia, unha casa almacén e unha casa vivenda. 
Todos estes edificios, así como terreos e praderías anexos, foron mercados pola Coroa aos seus antigos propietarios por 146.000 reais de vellón. 
Un manuscrito redactado en 1757 apórtanos ampla información sobre as instalacións deste complexo industrial: 24 obradoiros, almacéns, vivendas e casas cuartel para a tropa encargada da custodia da fábrica, formada por un sarxento, catro cabos e dezaseis soldados, nun total de 40.000 metros cadrados nos que, en 1777 traballaban 221 operarios que chegaron a ser 675 no momento de maior actividade produtiva. O equipo técnico estaba composto por dous ingleses, un holandés e un valenciano. 
En 1762 o Estado dispuxo o traslado desta fábrica a Ferrol por seguridade; debido ao estado de guerra da época considerouse que Sada non estaba ben defendida a pesar das dúas baterías, unha instalada na punta de Fontán, e outra en Sada chamada Corbeiroa, de mediados do século XVIII, cruzando así os seus fogos ambas fortificacións para defender a costa dun posible desembarco inimigo. Non obstante, as autoridades de Mariña consideraron insuficientes ambos os dous fortes ante unha posible invasión estranxeira, especialmente por parte de Inglaterra, decidindo así o seu traslado, como di Cornide, “a la plaza fuerte y base naval de El Ferrol, cuya entrada muy bien defendida por castillos y baluartes hacían sumamente difícil o, al menos, con escasas posibilidades de éxito, un posible intento de penetración enemiga”. 
O efecto do traslado foi moi grave para Sada, que experimentou un notable descenso demográfico, da orde de 150 a 180 familias. 
Os edificios quedaron en ruínas e convertéronse en campos de labor e de parras os terreos que anos atrás eran grandes instalacións industriais.
Proxecto dunha das naves complexo fabril, elaborado por Joseph de Lacroix en 1752. Acompáñao a seguinte lenda: 

Plano y perfil de un edificio de 35 baras de largo sobre 12 de ancho, y 7 de alto proyectado para la Fábrica de Sada en el que se demuestra el hornillo, caldera y prensa para alquitranar la filástica. 

Explicación. A: Entrada para el hornillo. B: Boca de dicho hornillo. C: Conducto y chimenea del referido. D: Caldera de cobre para cocer el alquitrán de quatro pies y medio de diámetro y quatro de profundidad. E: Barra de hierro, que sube y baja por espiral con su anillo al extremo inferior por donde pasa la filástica y la mantiene suspendida dentro de alquitrán para que no toque a el fondo de la caldera. F: Bigueta sostenida por los pies derechos señalados [con la] G, la que mantiene la referida barra. H: Otra barra de hierro que atraviesa la citada caldera dexando por sus extremos paso a la filástica y que mantiene en el centro la que la suspende. I: Prensa de hierro con su palanca. K: Cabestrante con su rueda vertical. L: Devanador cargado de filástica. M: Molinillos, o rolletes para sostener en alto dicha filástica. N: Rampas. Nota. Que las letras del plano corresponde a las mismas del perfil.

Partillar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *