Edmundo Moure Rojas
Non imaxinas nin pensas nin intúes que ese
momento vai chegar, ata que un cúmulo de
imaxes invaden a túa memoria, comezando polas que xorden da fonte da infancia remota. Algunhas serán belas, outras dolorosas, pois o
gardado non sempre é o grato e pracenteiro,
senón o áspero e lacerante dos días pretéritos.
Entón, todo preséntase como un balance non
susceptible de emendas, pois se analizas cada
opción que tiveches na disxuntiva dos camiños
que se bifurcan, verás que non foi posible escoller o carreiro contrario ao que optaches, porque é unha cuestión de identidade irrenunciable: non podías ser outro distinto do que fuches. É sinxelo e terrible, aínda que contraríe
os ensinos recibidos e a filosofía libertaria que a
Razón cravou en ti, como un estandarte que ía
presidir todas as túas batallas existenciais.
momento vai chegar, ata que un cúmulo de
imaxes invaden a túa memoria, comezando polas que xorden da fonte da infancia remota. Algunhas serán belas, outras dolorosas, pois o
gardado non sempre é o grato e pracenteiro,
senón o áspero e lacerante dos días pretéritos.
Entón, todo preséntase como un balance non
susceptible de emendas, pois se analizas cada
opción que tiveches na disxuntiva dos camiños
que se bifurcan, verás que non foi posible escoller o carreiro contrario ao que optaches, porque é unha cuestión de identidade irrenunciable: non podías ser outro distinto do que fuches. É sinxelo e terrible, aínda que contraríe
os ensinos recibidos e a filosofía libertaria que a
Razón cravou en ti, como un estandarte que ía
presidir todas as túas batallas existenciais.
Pouco antes do tránsito a outra beira, recordarás como xogabas e compartías cos teus
amigos da nenez, cos teus irmáns, que non resultarían tan fraternos ou cómplices como esperaches, revivindo o percorrido de rúas e barrios das catro casas que os teus pais procuráronche. Volves transitar pola rúa Exequiel Fernández, barrio de Ñuñoa; ou nos espazos rumorosos de Chacra el Olivo, comuna de Conchalí;
ou deambulas polas anchas habitacións da casaquinta de La Cisterna, desde cuxas ruínas xurdiría La Voz de la Casa… Inventaches con díscolos primos aventuras fantásticas e outras moi
reais e pedestres, coa súa cota de fechoría e o
seu chisco de lealdade, entre arrestos destrutivos e xenerosos, onde asomaba tanto o prurito
cruel como o móbil difuso da solidariedade entre pares. Por iso contarás agora ti mesmo, en
primeira persoa do plural, para revivir aquela
atmosfera desvaída, mentres eu, o que sempre
vai contigo, fale como quen glosa e complementa un diálogo imperativo.
amigos da nenez, cos teus irmáns, que non resultarían tan fraternos ou cómplices como esperaches, revivindo o percorrido de rúas e barrios das catro casas que os teus pais procuráronche. Volves transitar pola rúa Exequiel Fernández, barrio de Ñuñoa; ou nos espazos rumorosos de Chacra el Olivo, comuna de Conchalí;
ou deambulas polas anchas habitacións da casaquinta de La Cisterna, desde cuxas ruínas xurdiría La Voz de la Casa… Inventaches con díscolos primos aventuras fantásticas e outras moi
reais e pedestres, coa súa cota de fechoría e o
seu chisco de lealdade, entre arrestos destrutivos e xenerosos, onde asomaba tanto o prurito
cruel como o móbil difuso da solidariedade entre pares. Por iso contarás agora ti mesmo, en
primeira persoa do plural, para revivir aquela
atmosfera desvaída, mentres eu, o que sempre
vai contigo, fale como quen glosa e complementa un diálogo imperativo.
Atraíannos o lume e a auga. Aproveitabamos as anchas e torrentosas acequias para facernos capitáns e mariñeiros pertinaces de pequenas naves que viamos como grandes carabelas
descubridoras, ou como airosos bergantíns piratas que nunca ían tripulados por hispanos, pois a
transgresión dos canons imperiais e católicos
corría por conta de ingleses, holandeses e aínda
malaios, como o intrépido Sandokán, debuxado
por Salgari segundo preceptos da estética europea. Nalgunha pequena canle afluente do Mapocho, o río menesteroso que leva nome mapuche,
cuxa toponimia significa “auga da terra”, botabamos a correr os nosos barquiños engrandecidos
pola fantasía, para que desembocasen no enorme
océano Pacífico, quizá nas ribeiras de Valparaíso, alí onde nacera a nosa nai, que nos falaba do
vento como dun dos primeiros misterios aos que
se enfrontou na súa nenez, cando a claraboia da
súa habitación interior emitía unha estraña linguaxe musical que compuñan para ela os aloucados silfos do porto. E pai, que nos contaba nostálxico as súas peripecias de neno nas augas do
Búbal afastado, alá en A Touza, Santa María de
Vilaquinte, reino venturoso de Galicia, onde
quizá lle esperase o negro vapor que ía levarlle
ao Finisterre do Sur, onde moraban os soños e a
esperanza, e estaba ancorado o mesmo barco que
el agardaba para o imposible regreso á casa extraviada nos outeiros do sur de Lugo.
descubridoras, ou como airosos bergantíns piratas que nunca ían tripulados por hispanos, pois a
transgresión dos canons imperiais e católicos
corría por conta de ingleses, holandeses e aínda
malaios, como o intrépido Sandokán, debuxado
por Salgari segundo preceptos da estética europea. Nalgunha pequena canle afluente do Mapocho, o río menesteroso que leva nome mapuche,
cuxa toponimia significa “auga da terra”, botabamos a correr os nosos barquiños engrandecidos
pola fantasía, para que desembocasen no enorme
océano Pacífico, quizá nas ribeiras de Valparaíso, alí onde nacera a nosa nai, que nos falaba do
vento como dun dos primeiros misterios aos que
se enfrontou na súa nenez, cando a claraboia da
súa habitación interior emitía unha estraña linguaxe musical que compuñan para ela os aloucados silfos do porto. E pai, que nos contaba nostálxico as súas peripecias de neno nas augas do
Búbal afastado, alá en A Touza, Santa María de
Vilaquinte, reino venturoso de Galicia, onde
quizá lle esperase o negro vapor que ía levarlle
ao Finisterre do Sur, onde moraban os soños e a
esperanza, e estaba ancorado o mesmo barco que
el agardaba para o imposible regreso á casa extraviada nos outeiros do sur de Lugo.
Coñecemos o cabalo e a idea da súa esencia,
como na caverna de Platón, apoderouse de nós,
para buscalo como complemento das mellores
aventuras. Cada vez que percibiamos o aroma
forte e embriagador dos apeiros, ou cando tocabamos as lúbricas sinuosidades da montura, un
ansia de montar nos impelía a correr campo a
través. Na enorme chacra de Conchalí, no sur do
mundo, o corcel era un alazán vermello e bravío,
que levaba o equívoco nome de “Indio Manso”,
pero non había pontes antigas nin brasóns nin
casas solariegas que perdurasen, como na Galicia profunda que iamos coñecer trinta anos máis
tarde, porque aquí, no Último Reino, o ser humano parece máis efémero, e a terra, coas súas forzas telúricas desbocadas, adoita arrasar de
tanto en tanto o que o home levanta, obras que
parecen aínda máis precarias que barquiños de
papel ou folios escritos con tinto sangue.
como na caverna de Platón, apoderouse de nós,
para buscalo como complemento das mellores
aventuras. Cada vez que percibiamos o aroma
forte e embriagador dos apeiros, ou cando tocabamos as lúbricas sinuosidades da montura, un
ansia de montar nos impelía a correr campo a
través. Na enorme chacra de Conchalí, no sur do
mundo, o corcel era un alazán vermello e bravío,
que levaba o equívoco nome de “Indio Manso”,
pero non había pontes antigas nin brasóns nin
casas solariegas que perdurasen, como na Galicia profunda que iamos coñecer trinta anos máis
tarde, porque aquí, no Último Reino, o ser humano parece máis efémero, e a terra, coas súas forzas telúricas desbocadas, adoita arrasar de
tanto en tanto o que o home levanta, obras que
parecen aínda máis precarias que barquiños de
papel ou folios escritos con tinto sangue.
Tamén recordas, inútil poeta de furor infrutuoso, os aromas da froita no atafegante estío,
así mesmo os días propicios de Nadal e Ano Novo, entre aniversario de Avoa e de Nai, os preparativos do condumio, a tina de baño grande
abarrotada de champaña e bebidas frías e sobremesas xeadas para gozar antes dos abrazos na
turbadora canícula do decembro austral… Nunha tarde de decembro cuxa data non podes
atrapar con precisión, xogabas na vereda con
dous amigos, quizá Juan Ramón Méndez e
Charles Dabdoub, cando o teu pai atravesou á
beirarrúa de en fronte, onde lle esperaba unha
muller nova e moi pálida, vestida como viúva
abatida, o pelo alborotado sobre os ombreiros.
O galego saudouna e ela colleu coas súas mans
a súa e algo falaron que non puideches oír. Parece que o teu pai entregoulle un sobre ou talvez uns billetes encartados. A muller camiñou
cara a onde estabas, separada pola distancia da
rúa. Era bela, a pesar de marcadas olleiras na
súa tez branca, e tiña grandes ollos negros. Preguntaches ao galego, antes de que cruzase o
limiar, quen era esa muller. E respondeuche en
voz baixa, levándose o índice dereito aos beizos,
que era unha enferma de tuberculose que traballaba na fábrica, na Azucreira Francesa. Anos
máis tarde, asociaches a súa imaxe lánguida e
hierática ás heroínas de novelas francesas e soubeches que as tísicas atraían aos homes cun
morbo abismal, irmán da morte, e que eran
amantes insaciables. Fai un par de noites volviches ver en soños esa imaxe, coma se espertase
das sombras do esquecemento, a muller camiñando cara a ti, con sorriso triste… Era outro de
tantos enigmas indescifrables que gardou o teu
corazón de neno. O teu pai non está para pescudalo, e aínda que estivese, non llo impetrarías.
así mesmo os días propicios de Nadal e Ano Novo, entre aniversario de Avoa e de Nai, os preparativos do condumio, a tina de baño grande
abarrotada de champaña e bebidas frías e sobremesas xeadas para gozar antes dos abrazos na
turbadora canícula do decembro austral… Nunha tarde de decembro cuxa data non podes
atrapar con precisión, xogabas na vereda con
dous amigos, quizá Juan Ramón Méndez e
Charles Dabdoub, cando o teu pai atravesou á
beirarrúa de en fronte, onde lle esperaba unha
muller nova e moi pálida, vestida como viúva
abatida, o pelo alborotado sobre os ombreiros.
O galego saudouna e ela colleu coas súas mans
a súa e algo falaron que non puideches oír. Parece que o teu pai entregoulle un sobre ou talvez uns billetes encartados. A muller camiñou
cara a onde estabas, separada pola distancia da
rúa. Era bela, a pesar de marcadas olleiras na
súa tez branca, e tiña grandes ollos negros. Preguntaches ao galego, antes de que cruzase o
limiar, quen era esa muller. E respondeuche en
voz baixa, levándose o índice dereito aos beizos,
que era unha enferma de tuberculose que traballaba na fábrica, na Azucreira Francesa. Anos
máis tarde, asociaches a súa imaxe lánguida e
hierática ás heroínas de novelas francesas e soubeches que as tísicas atraían aos homes cun
morbo abismal, irmán da morte, e que eran
amantes insaciables. Fai un par de noites volviches ver en soños esa imaxe, coma se espertase
das sombras do esquecemento, a muller camiñando cara a ti, con sorriso triste… Era outro de
tantos enigmas indescifrables que gardou o teu
corazón de neno. O teu pai non está para pescudalo, e aínda que estivese, non llo impetrarías.
Cando cumpriches trinta anos, fixécheste
unha promesa, secreta e solemne: traballarías
duro ata os corenta. De aí en diante, ías reducir
a xornada de labores de subsistencia a catro ou
cinco horas diarias; o resto do tempo sería para
ti, é dicir para a escritura, para ler aos teus autores amados, para estudar estética e filoloxía.
Pero ao cabo das catro décadas traballabas máis
tempo que antes. Entón, renovaches o voto,
como un ermitán que xurase carreiros de perfección ante o Todopoderoso. Ao cumprir os
cincuenta apreciaches o baldío da túa promesa.
Pero aprendiches que os anhelos, aínda cando
pertenzan a un fracasado e proscrito vate, aínda
que xamais se cumpran e, quizá por iso mesmo,
aférrese un a eles e ámense aínda máis, como a
esa doncela entrevista detrás dunha fiestra, que
se esfumou coas sombras da tarde, cuxa silueta
xorde en soños e que se chama Helena, como
todos os amores imposibles…
unha promesa, secreta e solemne: traballarías
duro ata os corenta. De aí en diante, ías reducir
a xornada de labores de subsistencia a catro ou
cinco horas diarias; o resto do tempo sería para
ti, é dicir para a escritura, para ler aos teus autores amados, para estudar estética e filoloxía.
Pero ao cabo das catro décadas traballabas máis
tempo que antes. Entón, renovaches o voto,
como un ermitán que xurase carreiros de perfección ante o Todopoderoso. Ao cumprir os
cincuenta apreciaches o baldío da túa promesa.
Pero aprendiches que os anhelos, aínda cando
pertenzan a un fracasado e proscrito vate, aínda
que xamais se cumpran e, quizá por iso mesmo,
aférrese un a eles e ámense aínda máis, como a
esa doncela entrevista detrás dunha fiestra, que
se esfumou coas sombras da tarde, cuxa silueta
xorde en soños e que se chama Helena, como
todos os amores imposibles…
Pero los días son una red de triviales miserias,
¿y habrá suerte mejor que ser la ceniza de que está
hecho el olvido? Isto escríbeo Borges, pero é teu,
agora, como todas as palabras que fuches extraendo dos libros e que soubeches cerner, como
cribador de boas colleitas, para posuílas con esa
identidade estraña que chamamos estilo e que
hoxe, ao final de tantos meandros, podes congratularte de lograr, sentindo unha secreta felicidade que nada ten que ver coa ostentación nin
a fanfarronería dos “imbéciles felices” que pululan nas cidades consagrados ao consumo e á va
autocompracencia.
¿y habrá suerte mejor que ser la ceniza de que está
hecho el olvido? Isto escríbeo Borges, pero é teu,
agora, como todas as palabras que fuches extraendo dos libros e que soubeches cerner, como
cribador de boas colleitas, para posuílas con esa
identidade estraña que chamamos estilo e que
hoxe, ao final de tantos meandros, podes congratularte de lograr, sentindo unha secreta felicidade que nada ten que ver coa ostentación nin
a fanfarronería dos “imbéciles felices” que pululan nas cidades consagrados ao consumo e á va
autocompracencia.
Sempre saben os poetas onde está o limiar
certeiro da finitude. Será no momento en que a
articulación dos soños, como materia poética, tropece coas necesidades pedestres e cotiás, coas fraquezas da desmedrada saúde. E non é que botemos en falta os momentos utilitarios en que cumprimos, talvez só a medias, os deberes grises do
mundo, senón aqueles espazos do tempo en que
non amamos como debésemos, en que non paladeamos o viño ata a última pinga, en que non escoitamos con atención as palabras dun amigo que
pechou tras de si a última porta, deixándonos un
legado imperecedeiro e indisputable, que renova
a certeza de non poder servir nunca a dous señores neste oficio de dubidosa retribución.
certeiro da finitude. Será no momento en que a
articulación dos soños, como materia poética, tropece coas necesidades pedestres e cotiás, coas fraquezas da desmedrada saúde. E non é que botemos en falta os momentos utilitarios en que cumprimos, talvez só a medias, os deberes grises do
mundo, senón aqueles espazos do tempo en que
non amamos como debésemos, en que non paladeamos o viño ata a última pinga, en que non escoitamos con atención as palabras dun amigo que
pechou tras de si a última porta, deixándonos un
legado imperecedeiro e indisputable, que renova
a certeza de non poder servir nunca a dous señores neste oficio de dubidosa retribución.
Recordas o Camiño de Santiago, feito con
dous amigos, desde Valença do Minho, no amado Portugal de Fernando Pessoa, ata Santiago
de Compostela. Podes ver de novo os rostros
que miraches moitas veces, indo agora polas calzadas romanas da Vía Décimo Nona, co vello
fardel da memoria dunha antiga tribo da Galicia
profunda á que pertences, en certo sentido, posto que aquel que abandona o seu territorio orixinario é expulsado por ese poder colectivo que
repta en todas as comunidades -sobre todo nas
familias-, que segrega e exclúe aos diferentes,
para consagrar e fortalecer os seus poderes baseados no antigo código moral do “que dirán”,
máxima que confirma a nosa ancestral condición
de simios baixo tutela e ameaza de castigo.
dous amigos, desde Valença do Minho, no amado Portugal de Fernando Pessoa, ata Santiago
de Compostela. Podes ver de novo os rostros
que miraches moitas veces, indo agora polas calzadas romanas da Vía Décimo Nona, co vello
fardel da memoria dunha antiga tribo da Galicia
profunda á que pertences, en certo sentido, posto que aquel que abandona o seu territorio orixinario é expulsado por ese poder colectivo que
repta en todas as comunidades -sobre todo nas
familias-, que segrega e exclúe aos diferentes,
para consagrar e fortalecer os seus poderes baseados no antigo código moral do “que dirán”,
máxima que confirma a nosa ancestral condición
de simios baixo tutela e ameaza de castigo.
Levántaste e deixas deslizar ata o chan un
exemplar de revista Grial, onde Álvaro Cunqueiro escribe “El gallego en sus magias”, entendendo
desde a poesía -o máis lúcido xeito de entendercomo o inconsciente colectivo articula mitos e
lendas para que os trobadores poidan cantalos ao
son dos seus inconfundibles laúdes. Sentes que fai
moito calor, coma se o orballo viñese desde Compostela, traendo o bafo quente da lareira e as voces dos avós debullando a mesma historia que por
anos escoitou o lume e que ti trataches de continuar aquí, neste reino asomado ao Mar do Sur.
exemplar de revista Grial, onde Álvaro Cunqueiro escribe “El gallego en sus magias”, entendendo
desde a poesía -o máis lúcido xeito de entendercomo o inconsciente colectivo articula mitos e
lendas para que os trobadores poidan cantalos ao
son dos seus inconfundibles laúdes. Sentes que fai
moito calor, coma se o orballo viñese desde Compostela, traendo o bafo quente da lareira e as voces dos avós debullando a mesma historia que por
anos escoitou o lume e que ti trataches de continuar aquí, neste reino asomado ao Mar do Sur.
Este inverno, a finais de xullo, a túa nai tivo o seu pasamento, logo de vivir case un século
e deixado unha estirpe de cen individuos nacidos do seu tronco. Sentes o peso da absoluta
orfandade, e aínda que hai moito que deixaches
de ser neno, confésaste desamparado, como un
cachorro que se abandona baixo a choiva.
e deixado unha estirpe de cen individuos nacidos do seu tronco. Sentes o peso da absoluta
orfandade, e aínda que hai moito que deixaches
de ser neno, confésaste desamparado, como un
cachorro que se abandona baixo a choiva.
A imperturbabilidade do mundo, da natureza, fronte á morte dos que amamos ou dos que
consideramos grandes segundo os nosos paradigmas estéticos, parécenos cruel e terrible. E é
que o pulso universal non se altera nin unha
millonésima de segundo pola presenza ou ausencia dos homes, sexan estes próceres, heroes,
santos, príncipes dos enxeños ou modestos
axudantes de escribanía, ou tenedores de libros,
contables na Rúa dos Douradores ou na rúa
Emilia Téllez de Santiago del Nuevo Extremo.
consideramos grandes segundo os nosos paradigmas estéticos, parécenos cruel e terrible. E é
que o pulso universal non se altera nin unha
millonésima de segundo pola presenza ou ausencia dos homes, sexan estes próceres, heroes,
santos, príncipes dos enxeños ou modestos
axudantes de escribanía, ou tenedores de libros,
contables na Rúa dos Douradores ou na rúa
Emilia Téllez de Santiago del Nuevo Extremo.
Quixeses recordar os mellores versos que
memorizaches, algúns deles co romántico e
mercenario propósito de conquistar a unha muller desprevida, pero esqueciches moitos poemas, aínda que agora véñenche ao maxín aqueles versos de Pablo Poeta que falan da Parca:
memorizaches, algúns deles co romántico e
mercenario propósito de conquistar a unha muller desprevida, pero esqueciches moitos poemas, aínda que agora véñenche ao maxín aqueles versos de Pablo Poeta que falan da Parca:
Yo no sé, yo conozco poco,
yo apenas veo,
pero creo que su canto tiene
color de violetas húmedas,
de violetas acostumbradas a la tierra
porque la cara de la muerte es verde,
y la mirada de la muerte es verde,
con la aguda humedad de una hoja de violeta
y su grave color de invierno exasperado…
Alguén te pregunta por que non memorizaches os teus propios poemas, e ti cres, de modo
veraz e definitivo, que quizá porque tampouco
estiveron á altura dos teus anhelos, salvo cando
improvisabas algún para cativar ollos femininos dunha descoñecida, e que xamais levaches
ao papel, porque os máis excelsos poemas son
os que nunca se escribiron.
veraz e definitivo, que quizá porque tampouco
estiveron á altura dos teus anhelos, salvo cando
improvisabas algún para cativar ollos femininos dunha descoñecida, e que xamais levaches
ao papel, porque os máis excelsos poemas son
os que nunca se escribiron.
Sabes que o estilo de que falas non é só sinal
literario senón tamén visión que se proxecta
sobre mundo, seres e cousas, nesa enigmática
existencia que a individualidade outorga, coma
se todo o que vemos e tocamos na nosa curta
vida estivésemos escribíndoo de novo, nunha
sucesión interminable e compulsiva de relatos, a
miúdo parecidos pero xamais iguais. Se fósemos
capaces de unilos, chegariamos a construír o
libro de todos os libros, dentro dun cosmos que
sería a biblioteca infinita, ese espazo que ás veces nos desvela en soños sen comezo nin fin,
cuxos retrincos percibimos ao abandonar a conciencia diúrna, o que chamamos “vida real”. E
pensas e dis, con esa outra voz que en ti moura:
‘Como os meus propios pasos, en tantos camiños non escolleitos e obrigados por esa man que
chamaban Destino os grandes poetas alemáns,
rutas cheas de desasosego e incerteza, mais plenas de convicción cando intuímos o seu fin’.
literario senón tamén visión que se proxecta
sobre mundo, seres e cousas, nesa enigmática
existencia que a individualidade outorga, coma
se todo o que vemos e tocamos na nosa curta
vida estivésemos escribíndoo de novo, nunha
sucesión interminable e compulsiva de relatos, a
miúdo parecidos pero xamais iguais. Se fósemos
capaces de unilos, chegariamos a construír o
libro de todos os libros, dentro dun cosmos que
sería a biblioteca infinita, ese espazo que ás veces nos desvela en soños sen comezo nin fin,
cuxos retrincos percibimos ao abandonar a conciencia diúrna, o que chamamos “vida real”. E
pensas e dis, con esa outra voz que en ti moura:
‘Como os meus propios pasos, en tantos camiños non escolleitos e obrigados por esa man que
chamaban Destino os grandes poetas alemáns,
rutas cheas de desasosego e incerteza, mais plenas de convicción cando intuímos o seu fin’.
Aínda que para ese termo ineludible non poidas negarche á posibilidade de que todos eses
textos que gardas no cartafol virtual “A miña
Herdanza”, sexan descubertos por unha ilusoria
posteridade que vai facerche xustiza estética cando xa non existas para recibir o seu beneficio tanxible. E que non vaian pór o meu nome nunha
rúa, pensas, pois tampouco o epónimo derradeiro
poderá servir de corolario a eses anhelos que levará o malogrado poeta que es co último suspiro.
textos que gardas no cartafol virtual “A miña
Herdanza”, sexan descubertos por unha ilusoria
posteridade que vai facerche xustiza estética cando xa non existas para recibir o seu beneficio tanxible. E que non vaian pór o meu nome nunha
rúa, pensas, pois tampouco o epónimo derradeiro
poderá servir de corolario a eses anhelos que levará o malogrado poeta que es co último suspiro.
